Ben jij ook zo dol op oude gezegden, en oude spreekwoorden van vroeger? Ontdek de bekendste oud Hollandse gezegden van vroeger op Huishoudwiki, gezegdes die we nog altijd gebruiken.
Aap noot Mies: een oud Hollands tafereel van de basisschool.
Bekende oude spreekwoorden van vroeger op alfabet
Oude spreekwoorden van vroeger vormen een levend stuk geschiedenis, die we vandaag de dag nog altijd gebruiken; oude gezegden vormen echt een “echo uit het verleden”.
Ruim 100 spreekwoorden en gezegden op een rij:
In dit overzicht zijn allerlei bekende oud Hollandse gezegden van vroeger meegenomen en diverse op categorie:
‘Aan een dood paard trekken’ betekenis – iemand proberen in beweging te krijgen om iets te gaan doen, maar diegene is niet vooruit te branden en doet niets met jouw verzoek of aanmoediging; het is trekken aan een dood paard.
‘Abraham hebben gezien‘ betekenis/ synoniem – wanneer je als man 50 jaar bent geworden heb je Abraham gezien (bijbels figuur). Je bent dus ‘oud en wijs’ geworden.
‘Alsof de duvel hem op de hielen zit’ betekenis – zeer gehaast en gespannen te werk gaan; opvliegen om iets te doen – totaal geen ontspannen houding.
‘Azijnzeiker‘ betekenis/ synoniem – negatief zijn. Over alles klagen en afkraken, niets is goed.
‘Alles is koek en ei’ – betekenis/ synoniem – alles is in orde (meestal tussen mensen onderling) ‘alles is koek en ei’ tussen ons – de onderlinge verstandshouding is helemaal prima.
‘Als een vlag op een modderschuit‘ betekenis – je probeert de aandacht van iets wat lelijk is af te leiden door het te camoufleren met iets moois bijvoorbeeld – maar het vormt een wanvertoning: als een vlag (iets moois) op een modderschuit. Je kunt de lelijke uitstraling niet verbergen door er iets moois aan toe te voegen!
‘Appels met peren vergelijken’ betekenis – het vergelijk loopt mank, het is geen goed vergelijk.
‘Al draagt een aap een gouden ring’ (het is en blijft een lelijk ding) betekenis – met andere woorden, een aap blijft een aap, wat ‘ie ook aantrekt – en dat geldt dus voor de betrokken persoon over wie dit gezegd wordt; hij/zij blijft niet om aan te zien; mooie spullen kunnen daar niets aan veranderen.
‘Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaald ‘m wel’ betekenis – de waarheid zal áltijd overwinnen, de leugen komt hoe dan ook aan het licht; al lijkt dat nog zo onmogelijk.
‘Als de kat van huis is dansen de muizen‘ betekenis/ synoniem – zodra degene met de meeste autoriteit afwezig is, grijpen degenen onder hem/haar de situatie aan om hun eigen gang te gaan, tegen de regels in. Voorbeeld: de leraar gaat even weg en laat de leerlingen achter, deze gaan direct keet schoppen in de klas.
‘Als donderslag bij heldere hemel‘ (Bijbels) betekenis/ synoniem – Totaal onverwachts. Iets komt als een totale verrassing, als een totale schok. Net zo onverwachts als onweer en bliksem bij een heldere, wolkeloze hemel – wat eigenlijk niet kan, want voor onweer zijn wolken nodig.
‘Aan het kortste eind trekken’ betekenis – iets mislopen waarvoor je je best hebt gedaan het te behalen; anderen hebben je overtroeft, overtroffen.
‘Aan handen en voeten gebonden zijn’ betekenis – geen kant uitkunnen, je kunt niets verrichten want je wordt al volledig in beslag genomen. Bijvoorbeeld een jonge moeder met een baby die geen oppas heeft, is ‘aan handen en voeten gebonden’. Of je hebt een overvolle agenda en je kunt geen enkel gaatje vrij maken vanwege verplichtingen.
‘Aan lager wal geraakt‘ betekenis – als je van een normale, of goede status bent afgegleden naar een bijzonder armoedige status, of verslaafd bent geraakt aan iets, geen bezittingen meer hebt, dán ben je ‘aan lager wal geraakt’.
‘Alle gekheid op een stokje’ betekenis/ synoniem – Nu gaan we even ‘normaal doen’ – Overgaan tot serieusheid. Als je zojuist grapjes over iets hebt gemaakt, maar nu in alle serieusheid verder wil spreken over hetzelfde onderwerp. Je kunt dit aangeven door te zeggen ‘maar alle gekheid op een stokje’. De ander weet dan dat je nu serieus bent.
‘Als water en vuur’ betekenis – twee tegenpolen die het totaal niet met elkaar kunnen vinden.
‘Als door een wesp gestoken‘ betekenis – een felle, bozige en directe reactie op iets.
‘Als een bok op de haverkist‘ betekenis – je probeert er alles aan te doen om iets te bemachtigen, iets waar je erg naar verlangt en wat je met hand en tand bereid bent te verdedigen – fanatiek dus!
‘Aardje naar zijn vaartje‘ betekenis – een jongen die op zijn vader lijkt in zijn gedrag: ‘aardje’ staat voor je ‘aard’, je karakter.
‘Als de berg niet naar Mozes komt, komt Mozes naar de berg’ (Bijbels) betekenis – je gaat de rollen omdraaien: als een groot bedrijf bijvoorbeeld niet op jouw email reageert, dan ga je ze zelf opzoeken – je gaat ‘naar de berg’ als hij niet ‘naar jou komt’.
‘Alle hens aan dek’ betekenis – met z’n allen, gelijktijdig, iets weerstaan of voor elkaar krijgen. Iedereen moet op dat moment het uiterste geven om iets te laten slagen. Ofwel: iedereen klaar (alle hens aan dek)? Nu! Het komt uit de scheepvaart, waarbij iedereen op het dek moest komen en klaar moest staan.
Gezegden met een B
B – b
‘Boontje komt om zijn loontje‘ betekenis – dit is de ouderwetse variant van: karma! Iemand krijgt dus zijn verdiende loon – eindelijk gerechtigheid.
‘Bij de neus nemen‘ betekenis – in de maling genomen worden, je wordt ‘bij de neus genomen’.
‘Bij de hand nemen‘ betekenis/ synoniem – Leiden/ begeleiden. Als je iemand bij de hand neemt, neem je het initiatief iemand wegwijs te maken, je helpt iemand ergens doorheen, ‘ik neem hem bij de hand’.
‘Bakvis’ betekenis/ synoniem – jonge, giechelachtige vrouwen, die in de puberteit zitten.
‘Bij leven en welzijn’ betekenis – als je tegen die tijd nog in goede gezondheid bent, levend en wel bent. Dit gebruiken ouderen vaak, zij zijn zich immers bewuster van goede en slechte gezondheid en het eindige van het leven. Dus ‘bij leven en welzijn’ spreken we over een half jaar af – als alles dus nog goed gaat.
‘Blauwtje lopen’ betekenis – geen succes behalen bij het andere geslacht. Een poging om met een meisje bijvoorbeeld af te spreken loopt op niets uit: de ander heeft geen interesse in jou.
‘Beter een goede buur dan een verre vriend’ betekenis/ synoniem – beter dichtbij huis iemand waar je het goed mee kunt vinden, dan het hebben van een vriend op afstand – ook al is het contact met de vriend misschien beter en leuker: je hebt meer aan iemand dichtbij huis.
‘Boter op je hoofd hebben’ betekenis – schijnheilig gedrag. Je weet zogenaamd van niets en je lijkt volledig onschuldig.
‘Blaffende honden bijten niet’ betekenis – iemand mag heel onaardig lijken en je kan er bang voor zijn, maar dat is onnodig, hij doet je niets – iemand of iets kan dus erger overkomen dan hij of het daadwerkelijk is.
‘Beter laat dan nooit’ betekenis – Iets uiteindelijk toch nog doen, al heeft het lang geduurd. Nu je eenmaal de knoop hebt doorgehakt en het bent gaan doen, dan kun je zeggen: beter laat dan nooit! Je geeft er dus een positieve wending aan; ja het duurde lang, maar nu is het gebeurd!
‘Beter één zwaluw in de hand dan 10 in de lucht’ betekenis – beter weinig van iets hebben, dan omringd zijn door veel van iets waar je niet bij kunt.
‘Beste paard van stal’ betekenis – iemand betitelen als de beste van een gezelschap mensen (collega’s/ familie/ vrienden). Meestal uit een grapje gezegd. Als je bijvoorbeeld een populair iemand per ongeluk overslaat, dan kun je zeggen ‘ik vergeet het beste paard van stal’.
‘Een zwaluw maakt nog geen zomer’ betekenis – door slechts een signaal te zien dat het zomer wordt, betekent nog niet dat het ook daadwerkelijk zomer wordt. Dus één zonnig dag, betekent nog niet dat het zomer wordt.
‘Bezint eer ge begint’ (bijbels) betekenis – overdenk iets goed voordat je het gaat doen. Bezinnen op iets.
‘Bakzeil halen’ betekenis – een poging is mislukt. Wie denkt de klus wel even op te lossen, maar het loopt op niets uit; dan heb je ‘bakzeil gehaald’.
‘Beren op de weg zien’ betekenis – overal problemen in zien. Iemand oppert een plan, maar jij ‘ziet beren op de weg’ en komt met allerlei argumenten waarom het geen goed idee is.
‘Blij gemaakt met een dode mus’ betekenis – iemand vooraf blij maken met een veronderstelde gift, of iets anders wat prettig is, terwijl het achteraf / of bij nader inzien, helemaal niets voorstelt.
Gezegden met een C
C – c
‘Christene Zielen!‘ betekenis/ synoniem – Jeetje mina! Wat gebeurt er nu?! Een uitroep van ontzetting, als je plots voor een halve ramp staat – mijn moeder mocht ‘m nogal eens gebruiken.
Gezegden met een D
D – d
‘Dan zijn de rapen gaar‘ betekenis/ synoniem – nu barst het los, nu komt er plots ruzie of ontsteekt iemand in woede doordat er een keerpunt is bereikt. Voorbeeld: je gebruikt stiekem de gamecomputer van je broer terwijl je weet dat hij dat niet wil. Komt hij er plots achter, dan zijn de rapen gaar en wordt hij woedend.
‘Dan is Leiden in last’ betekenis/ synoniem – als een situatie of voorval veel protest of woede oproept bij de ander(en), en zij zich ernstig gaan beklagen vanuit hevige verontwaardiging.
‘De soep wordt niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend’ betekenis/ synoniem – een toekomstige situatie die aanvankelijk de nodige spanning of angst oproept, valt eigenlijk achteraf bezien wel mee.
‘De kat op het spek binden‘ betekenis/ synoniem – Iets niet te verleidelijk maken. Je moet niet de kat op het spek binden, want dan maak je het wel héél verleidelijk voor de kat om het spek op te eten. Creëer dus geen situatie die het te verleidelijk maakt om het verkeerde te doen.
‘De kat uit de boom kijken’ betekenis/ synoniem – afwachtende, aanschouwende houding aannemen. Je kijkt het even aan, je stort je niet gelijk in iets, je wacht het even af, je kijkt de kat uit de boom.
‘De appel valt niet ver van de boom’ betekenis – het kind lijkt op de ouders in gedrag. Vaak wordt dit gezegde in negatieve zin gebruikt; bij rottige karaktertrekken, die bij vader ook terug te vinden zijn, kun je als constatering zeggen ‘de appel valt niet ver van de boom’.
‘Door de bomen het bos niet meer zien’ betekenis – iets is te chaotisch, teveel informatie in één keer – door de chaos zie je de hoofdlijnen niet meer.
‘De aanhouder wint’ betekenis – wie blijft proberen en blijft volharden, zal uiteindelijk succes behalen – maar je moet er wel wat voor doen, namelijk blijven proberen.
‘Door de zure appel heen bijten’ betekenis – doorzetten, je staat voor een lastige situatie, maar je moet het aangaan en doorzetten: even door de zure appel heen bijten.
‘Doen alsof je neus bloedt’ betekenis – je zogenaamd argeloos blijven gedragen, alsof je van niets weet.
‘De mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest’ betekenis/ synoniem – Je lijdt meer door je eigen inbeelding over hoe eng en afschrikwekkend iets of een gebeurtenis is, dan dat het daadwerkelijk is. Achteraf valt het vaak wel mee en zorgden je eigen gedachtes daarover voor de grootste angst.
‘De draak ermee steken‘ betekenis/ synoniem – Bespotten. Iets of iemand belachelijk maken, er ‘de draak ermee steken’, bespottelijk maken; zij het meestal op ludieke, milde wijze.
‘De broek aanhebben’ betekenis – de baas spelen. Degene die de broek aanheeft thuis bepaald wat er in principe wel of niet gebeurd.
‘De pieten krijgen‘ betekenis/ synoniem – Krijg het heen en weer, krijg de pieten: met andere woorden: bekijk het maar, ik doe niet (meer) mee: krijg de pieten. Pieten verwijst naar hoofdluis….
‘Driemaal is scheepsrecht’ betekenis – als iets bij de derde poging lukt, of dat er toegewenst wordt dat het bij de derde poging maar mag lukken, dan kun je optimistisch zeggen/ of concluderen: ‘driemaal is scheepsrecht!’
‘De kop van Jut’ betekenis – als je overal telkens de schuld van krijgt, dan ben je de kop van Jut.
‘De dader ligt op ’t kerhof’ betekenis – de veroorzaker/ dader is onbekend en niemand geeft toe dat hij/ zij het was; uit dit stilzwijgen kun je concluderen dat de dader dus niet meer leeft en ‘op het kerkhof ligt’ – sarcastisch gesteld.
‘De vlam in de pan slaan’ betekenis – als er ineens ruzie ontstaat, of zelfs een heuse knokpartij, dan is de vlam in de pan geslagen; ineens gaat men met elkaar op de vuist.
‘Door de mand vallen‘ betekenis/ synoniem – Ontmaskert raken. iets of een persoon is ontmaskert, is door de mand gevallen, zijn ware gezicht of bedoelingen zijn plots onthult. Het kan ook gaan om een leugentje wat uitkomt.
‘De beste stuurlui staan aan wal’ betekenis – ondeskundigen hebben altijd hun mening en adviezen klaar over hoe mensen die wél deskundig in hun vak en taken zouden moeten uitvoeren. Ondeskundigen denken beter inzicht te hebben dan de deskundige. In het geval van een schipper; hij krijgt kritiek en anderen aan wal (zonder kennis) denken het beter te weten.
‘Deksel op de neus krijgen‘ betekenis – je hebt verwachtingen van iets, maar je wordt abrupt afgewezen tegen je verwachting in. Dan krijg je de deksel op neus.
‘De kool en de geit sparen‘ betekenis – Geen keuze maken. Hak je geen knoop door, omdat je bijvoorbeeld een persoon niet wilt teleurstellen, terwijl je daarbij bijvoorbeeld jezelf benadeelt, dan wil je de kool en de geit sparen. Je neemt geen standpunt in, maar wilt teveel anderen tegemoet komen.
‘De kop indrukken‘ betekenis – een ontstane situatie, of het gedrag van personen aanpakken, een halt toeroepen, bestrijden: ‘je gaat het de kop indrukken’ – maatregelen nemen om de situatie een halt toe te roepen en anderen te laten inbinden.
‘De kust is veilig’ betekenis – we kunnen het nú doen, nu is er geen toezicht – de kust is veilig, we worden niet betrapt of gestopt.
‘Dat is een peulenschil‘ betekenis – is iets echt heel makkelijk, dan is het ‘een peulenschil’
‘De bokkenpruik op hebben’ betekenis – snel geïrriteerd zijn, geërgerd, chagrijnig, uit je humeur zijn.
‘Daar komt de aap uit de mouw‘ betekenis – ineens blijkt de ware reden voor iets te voorschijn gekomen, terwijl zaken heel anders werden voorgespiegeld. Voorbeeld: je kind wil geen eten want het heeft geen honger. Totdat je hoort dat je kind de hele middag gesnoept heeft. De aap is uit de mouw gekomen; de waarheid is naar buiten gekomen.
‘De hand reiken‘ betekenis/ synoniem – Goedmaken. Je reikt iemand de hand als er op enigerlei wijze onmin tussen jullie aanwezig was.
‘De goden verzoeken’ betekenis – iets benoemen als voordeel, waarop vervolgens het tegenovergestelde, het negatieve, gebeurt. Bijvoorbeeld: je zegt dat het fijn is dat de zon schijnt tijdens de barbecue; een kwartier later regent het. Door op voorhand te positief te zijn voelen “de goden” (oud Germaanse goden) zich genoodzaakt jou het negatieve te laten ervaren. Om dat te voorkomen zeggen we vaak direct al ‘even afkloppen’.
‘Daar koop ik niks voor’ betekenis – daar heb ik niets aan. Bijvoorbeeld iets is in de aanbieding, maar het is op. De winkel medewerker suggereert om het volgende week te kopen, als het er weer is. Alleen dan is het niet meer in de aanbieding en je wilt het nu hebben. Dus met deze opmerking van de winkelmedewerker: daar koop je niets voor.
‘Dat staat als een paal boven water’ betekenis – dat is absoluut zeker; dat gaan we zeker zo doen. Of: dat is een voorwaarde, een vereiste.
‘De een zijn dood is de ander zijn brood’ betekenis: door iemands overlijden kan een ander weer geld verdienen. Het allerbeste voorbeeld is de begrafenis ondernemer: hij verdient aan de begrafenis.
‘Daar is geen kruid tegen opgewassen’ betekenis – als iets heel hardnekkig is, bijvoorbeeld bepaald gedrag van iemand, dan helpt niets om het te bestrijden of tegen te gaan.
‘Door de neus geboord’ betekenis – misgelopen, iets mislopen, al dan niet direct door iemand anders veroorzaakt.
‘De hond in de pot vinden‘ betekenis – als je net misgreep en het gerecht net voor je neus was opgegeten door anderen. Want vroeger mocht de hond uit de pot (pan) eten na de maaltijd, dus kwam je thuis, dan vond je letterlijk ‘de hond in de pot’
‘Door het oog van de naald gekropen’ betekenis – als iets nét nog goed gegaan is op de valreep, als iets nét geen ongeluk is geworden (op de snelweg bijvoorbeeld) en het is echt op de seconde nog goed afgelopen: dan ben je door het oog van de naald gekropen. Synoniem: ‘dat was op een haar na’.
‘Dweilen met de kraan open’ betekenis – een situatie waarin je moeite tevergeefs is, zinloos is – de uitdaging is te groot; er komen telkens weer nieuwe facetten bij, waar je niet tegenop kunt boksen.
Gezegden met een E
E – e
‘Eten wat de pot schaft’ betekenis/ synoniem – je moet eten wat er geserveerd wordt thuis of bij iemand anders. Er is maar één gerecht dus en daarvan moet je mee eten.
‘Eerlijkheid duurt het langst’ betekenis – bedrog houdt geen stand, uiteindelijk kun je beter eerlijk zijn. Wees dus eerlijk, daarmee kom je het verste.
‘Er nog een nachtje over slapen’ betekenis – nadenken over iets, het even laten bezinken en niet direct een beslissing nemen. Pas dagen later je beslissing nemen of kenbaar maken.
‘Een ieder meent zijn uil een valk te zijn‘ betekenis/ synoniem – eigen spullen mooiere waardes toeschrijven dan eigenlijk reëel is. Je hemelt je eigen spullen op en vindt ze mooier, waardevoller dan zij eigenlijk zijn.
‘Een dronkenmansgebed houden‘ betekenis/ synoniem – Kleingeld tellen. Want dat is wat vroeger mannen die dronken waren deden: kleingeld tellen, in de hoop -en misschien wel biddend- dat ze nog een borrel konden betalen!
‘Er is geen wolkje aan de lucht’ betekenis – alles is prima, er is niets aan de hand. Deze uitdrukking wordt ook gebruikt wanneer iemand iets doet wat niet mag: vraagt een ander namelijk of de niet toegestane actie wel gaat lukken, dan kan het antwoord zijn ‘er is geen wolkje aan de lucht’.
‘Een wassen neus’ betekenis – iets leek goed te zijn, positief te zijn, maar het blijkt eigenlijk naderhand niets voor te stellen en dat is best teleurstellend: het is ‘een wassen neus’, een fop neus.
‘Een looie pijp hebben’ betekenis – snel hete vloeistof achter elkaar kunnen opdrinken. Wat betekent een looie pijp? Dat staat voor een loden pijp, dus een buis van lood. Het is dus alsof je geen slokdarm, maar een loden pijp in je keel hebt, aangezien je zo makkelijk hete drank opdrinkt.
‘Een stok achter de deur hebben‘ betekenis – als je nog een troef in handen hebt, waarmee je een soort dwang kunt uitoefenen op de ander(en). Een stok achter de deur is dus een pressiemiddel wat je kunt inzetten, je kunt dus nog iets afdwingen ermee.
‘Een vos verlies zijn haren, maar niet zijn streken’ betekenis – iemand mag ouder en milder lijken, in wezen zijn hij/zij altijd dezelfde streken blijven uithalen.
‘Een druppel op een gloeiende plaat’ betekenis – een gloeiende plaat van ijzer kun je niet afkoelen met een druppel. Een druppel helpt dus niets. Als iets een druppel op een gloeiende plaat is, dan is het véél te weinig om te helpen, om daadkrachtig te zijn.
‘Een stok om de hond mee te slaan’ betekenis – een reden aangrijpen waarmee je kritiek kunt leveren op iemand; het was wachten op een reden (de stok) om kritiek op iemand (de hond) te kunnen uiten.
‘Een gegeven paard mag je niet in de bek kijken’ betekenis – iets wat je hebt gekregen mag je niet kritisch bekijken en beoordelen waar de gever bij aanwezig is – dat is ondankbaar.
‘Een (flinke) jas uitgetrokken hebben’ betekenis/ synoniem – er op gezondheid op achteruit gegaan zijn, op een wijze waarbij je niet snel hersteld.
Gezegden met een F
F -f
‘Fluitje van een cent’ betekenis – iets is zeer eenvoudig om te doen, het is ‘een fluitje van een cent’.
‘Frederik Fluweel’ betekenis/ synoniem – een wat tuttige, ‘zijige’ man; het tegenovergestelde van een stoere kerel.
‘Frisse neus halen’ betekenis – een luchtje scheppen, even naar buiten gaan.
Gezegden met een G
G – g
‘Gooi geen oude schoenen weg voordat je nieuwe hebt‘ betekenis/ synoniem – Kies voor zekerheid. Voorbeeld: zeg niet je baan op voordat je een andere baan hebt. Zorg dus dat je eerst vervanging voor iets hebt, voordat je het oude wegdoet, anders zou je wel eens helemaal zonder kunnen komen te zitten.
‘Gedeelde smart is halve smart’ betekenis – Het kunnen delen van verlies, rouw, verdriet met anderen, zoals lotgenoten, die ook in die situatie zaten/zitten, zorgt voor een stuk verlichting.
‘Grote stappen gauw thuis‘ betekenis/ synoniem – deze uitdrukking lijkt op de betekenis van ‘Met de Franse slag’. Je doet een taak niet grondig, slaat de helft over en bent daardoor snel klaar (of thuis).
‘Goed beslagen ten ijs komen‘ betekenis/ synoniem – Goed verlopen. Goed voorbereid heb je goede zaken gedaan en is het je goed afgegaan.
Groote Griet .. in de rapenkelder! Locatie: Groningen. Foto: S.v.d.Ent
‘Groote Griet in de rapenkelder!’ betekenis/ synoniem – Lieve help! Een uiting van ontzetting, verbijstering. Althans, zo gebruikte mijn moeder hem. Griet is een verbastering van ‘God’ overigens.
‘Groos‘ betekenis/ synoniem – trots als een pauw zijn.
‘Grutjes‘ betekenis – kan ook uitgesproken worden als ‘oh grut‘ – het betekent iets als ‘jeetje‘ of ‘jeetje mina‘. Je gebruikt het bij een lichte ontsteltenis, of verbazing, maar is een nogal ouderwetse, brave term.
‘Geen haan die ernaar kraait‘ betekenis/ synoniem – iets doen zonder dat iemand het merkt, zonder dat het opvalt, of zonder dat iemand bezwaar heeft: omdat men het niet beseft wat er exact gebeurt.
‘Geen knip voor de neus waard zijn’ betekenis – een teleurstellend iemand zijn, ergens niet voor staan, een waardeloos iemand zijn op moreel gebied.
‘Geen zoden aan de dek zetten’ betekenis – zet iets geen zoden aan de dijk, dan helpt het te minimaal, het helpt niet voldoende.
‘Geen strobreed in de wegleggen’ betekenis – iemand kan volledig zijn gang gaan (dit kan in positieve of negatieve zin zijn), de ander zal hem niet stoppen.
‘Geen haar op m’n hoofd die eraan denkt’ betekenis – iets gaat absoluut niet gebeuren als het aan jou ligt: jij geeft geen toestemming. Zelfs niet één haar op je hoofd die daar maar z’n twijfels over heeft – een absolute nee dus.
‘Geen blad voor de mond nemen’ betekenis – zeggen waar het op staat, zonder jezelf in te houden.
‘Gedane zaken nemen geen keer’ betekenis – iets wat gebeurd is, is nooit meer ongedaan te maken.
‘Gegeten en gedronken hebben’ betekenis – wie zegt ‘ik heb gegeten en gedronken’ laat z’n afkeur blijken na het zien of ruiken van iets onsmakelijks op voedingsgebied en zegt hiermee “ik hoef niet”, “ik pas”. Laat maar gaan: ‘ik heb gegeten en gedronken’.
‘Goedkoop is duurkoop’ betekenis – goedkope spullen gaan doorgaans sneller kapot, ze hebben een kortere levensduur. Koop je iets dus van goedkope kwaliteit, dan ben je uiteindelijk vaak duurder uit doordat je weer nieuwe moet kopen. Goede kwaliteit gaat langer mee. Door goedkoop te kopen ben je duurder uit op de lange termijn.
Gezegden met een H
H – h
‘Harde noten kraken’ betekenis – voor een lastige situatie staan die je op moet lossen. Een gesprek met een zeer moeilijk persoon kan een harde noot zijn die je moet kraken; iemand kan tegengas geven, of de boodschap die je moet overbrengen kan heel vervelend zijn.
‘Hand boven het hoofd houden’ betekenis – het opnemen voor iemand en diegene behoeden voor kritiek of vervelende consequenties, terwijl diegene wel degelijk schuldig is.
‘Het heft in eigen handen nemen’ betekenis/ synoniem – je neemt ongevraagd, op eigen initiatief, de leiding/ controle over iets.
‘Hoge bomen vangen veel wind‘ betekenis – hoe hoger je op de maatschappelijke ladder zit, des te meer kritiek krijg je te verduren. Neem een minister bijvoorbeeld. Hij heeft een hoge positie (‘een hoge boom’) en kan zeer veel kritiek ontvangen (‘veel wind’).
‘Het kaft van het koren scheiden‘ betekenis/ synoniem – het waardevolle uitfilteren van het slechte, of waardeloze.
‘Het sop is de kool niet waard’ betekenis – het is het niet waard om je druk over te maken. Het stelt niets voor.
‘Het kaas niet van je brood laten eten’ betekenis – je komt goed op voor je eigen belangen, mensen kunnen niet zomaar over je heen lopen.
‘Het kind niet met het badwater weggooien’ betekenis – niet het waardevolle met het waardeloze verwerpen of wegdoen – zowel letterlijk als figuurlijk.
‘Het is alsof de duvel er mee speelt’ betekenis – als dingen plots fout lopen, wat bijna geen toeval meer lijkt. Op de meest opmerkelijke momenten gaat het fout, en dat telkens weer bijvoorbeeld.
‘Hij zonder zonde werpe de eerste steen’ (Bijbels door Jezus) betekenis – Jezus zei dit tegen een groep mensen die iemand wilde straffen met steniging (het gooien van stenen, totdat iemand eraan overlijdt). Jezus bedoelde hiermee dat alleen de mensen die geen zonden hebben begaan (dus nooit iets slechts hebben gedaan) de eerste steen mochten gooien. Niemand gooide, want toen pas besefte iedereen dat zij zelf ook slechte dingen hebben gedaan. De betekenis is dus: denk na voordat je iemand anders veroordeelt, denk aan je eigen fouten en slechte dingen voordat je wilt dat een ander gestraft wordt.
‘Holle vaten klinken het hardst’ betekenis – vaak wordt er alleen ‘holle vaten’ gezegd, en daarmee wordt bedoeld dat ondeskundige mensen, dommige mensen, het hoogste woord voeren over iets, terwijl ze er nauwelijks verstand van hebben. Het zijn ‘holle vaten’; vaten waar niets in zit (geen kennis over iets in ieder geval). Of ook: luidruchtige, domme mensen laten zich het hardste horen.
‘Haastige spoed is zelden goed’ betekenis – iemand die de dingen te gehaast doet, loopt meer kans dat er dingen fout gaan lopen. Struikelt diegene dan ook nog eens door het haastige gedrag, dan denk je/ of zeg je, ‘haastige spoed is zelden goed’.
‘Hoop doet leven’ betekenis – door hoop te houden blijf je op de been, door hoop te houden blijf je optimistisch en kan je het allemaal doorstaan. Hoop is dus belangrijk.
‘Het in Keulen horen donderen‘ betekenis/ synoniem – Verbijsterend. krijg je iets te horen of te zien wat je verbijstert en wat je voor onmogelijk acht, dan kun je kijken alsof je het in Keulen hoort donderen. Aangezien we het in Nederland natuurlijk nooit kunnen horen donderen in Keulen zou dat verbijsterend zijn om te horen en daar komt deze uitdrukking vandaan. Ook te gebruiken als ‘hij keek alsof hij het in Keulen hoorde donderen’ bijvoorbeeld.
‘Het roer omgooien’ betekenis – totaal iets anders gaan doen, of iets totaal anders gaan aanpakken
‘Heitje voor kwarweitje‘ betekenis – je doet een klusje voor iemand (meestal kinderen, die bijvoorbeeld de auto wassen) en je krijgt daar een klein zakcentje voor. Als kind kun je dus vragen aan een buur ‘heeft u een heitje voor een karweitje?’ Dan vraag je om een klusje rond het huis tegen een kleine vergoeding.
‘Het recht in eigen handen nemen’ betekenis – zelf beslissen en besluiten wat jouw recht is en daar naar gaan handelen. Synoniem: eigen rechter spelen.
‘Horen zien en zwijgen’ betekenis – Je hoort iets over iemand, je ziet iets van iemand en de volgende stap moet zijn: je zwijgt erover. Ga dus niet roddelen, of het verder vertellen, nadat je iets hebt gehoord of gezien. Synoniem: ‘spreken is zilver, zwijgen is goud’.
Gezegden met een I
I – i
‘Iemand om de tuin leiden‘ betekenis/ synoniem – Misleiden. Iemand wordt misleid, de waarheid wordt niet verteld, integendeel: iemand wordt bedrogen terwijl dit niet zo lijkt – wat dus het gemene is. Je wordt ‘om de tuin geleid’.
‘In je schild voeren’ betekenis – iets verborgen houden; meestal snode plannen.
‘Iemand op kosten jagen’ betekenis – dure dingen aanschaffen, of verlangen dat iemand veel/ of dure dingen koopt, om uiteenlopende redenen. De kosten stapelen zich op door allerlei opgelegde spullen die gekocht moeten worden.
‘Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is’ betekenis – ieder mens heeft zijn eigen, unieke karaktertrekken en gedraagt zich daar ook naar; net als vogels, die zingen zoals zij geboren zijn (een merel zingt anders dan een spreeuw).
‘In de lappenmand zitten‘ betekenis – voel je je niet lekker, ben je wat grieperig, dan zit je in de lappenmand. Is iemand ernstig ziek, dan zit diegene natuurlijk niet in de lappenmand; het gaat om onschuldige kwaaltjes waardoor je even ziek bent.
‘In de aap gelogeerd zijn‘ betekenis/ synoniem – Opgezadeld zijn met een vervelende situatie. Een situatie blijkt heel vervelend te zijn waarin je terecht bent gekomen. Je bent dan mooi in de aap gelogeerd.
‘In zeven sloten tegelijk lopen’ betekenis/ synoniem – wie in zeven sloten tegelijk loopt, daarbij gaat alles gelijktijdig mis. Zo kunnen ouders bang zijn dat als hun kind voor het eerst met het OV gaat, er van alles fout gaat bijvoorbeeld. Of je kunt iemand geruststellen ‘hij loopt niet in zeven sloten tegelijk!
‘In je sas zijn’ betekenis – in je element zijn, je bent in je nopjes, dus content met iets, je voelt je prettig en lekker over iets.
‘In zak en as zitten’ betekenis – over iets in de put zitten, gekweld zijn over een bepaalde situatie.
‘In een holle kies steken’ betekenis – iemand kan blijven eten en gewoon z’n trek behouden; grote dingen verdwijnen zo naar binnen zonder vol te zitten – want voor de eter stelt het niets voor: hij steekt het zo in een holle kies.
‘In het land der blinden is eenoog koning’ betekenis – de minst zwakke, zelfs als dat iemand is met maar één oog, kan de slimste of handigste zijn onder een grote groep mensen. Je gebruikt deze uitdrukking als je ondanks je eigen beperkte kennis over iets alsnog uitblinkt onder mensen wier kennis nog lager ligt dan die van jou; die mensen zien jou als expert, terwijl je er zelf nauwelijks iets van weet (maar net even iets meer dan zij).
‘In kannen en kruiken’ betekenis – het is geregeld, alles is gladgestreken en alles in orde, het is dan ‘in kannen en kruiken’.
‘Iets op je lever hebben‘ betekenis – zit jou iets dwars en wil je het bespreken, dan vertel je wat je op je lever hebt, wat jou bezighoudt of dwars zit. Een ander kan jou ook vragen ‘wat heb je op je lever?‘, als deze aan jou kan zien dat er iets is.
‘In de wind slaan’ betekenis – geen acht geven aan iets. Bijvoorbeeld een waarschuwing niet ter harte nemen; ‘hij sloeg de waarschuwing in de wind’. Je hoort de waarschuwing wel aan, maar weigert er iets mee te doen.
‘Iets van ’t hart moeten’ betekenis – iemand iets willen zeggen wat voor jou de echte waarheid is en wat gevoelig kan liggen. Zo kun je de zin beginnen met ‘er moet me iets van ’t hart’ en dan vertel je welke gedachtes en gevoelens er in jou zitten over een bepaalde kwestie.
‘In rook opgegaan’ betekenis – iets of iemand is verdwenen – het is in het niets verdwenen.
Gezegden met een J
J – j
‘Jong geleerd oud gedaan’ betekenis – iets wat je op jonge leeftijd leert, kun je op oudere leeftijd nog altijd makkelijk uitvoeren. Bijvoorbeeld zwemmen of fietsen. Heb je dat als kind geleerd, dan kun je dat voor de rest van je leven, ook als je oud bent. Leer je iets pas op latere leeftijd, dan gaat het je minder makkelijk af.
‘Jan en alleman’ betekenis – zomaar met iedereen, met willekeurige mensen, praten of meegaan. ‘Hij gaat met Jan en alleman mee’.
‘Je van de domme houden’ betekenis – niet laten merken dat je van iets op de hoogte bent.
‘Je oogst wat je zaait’ (Bijbels) betekenis – actie reactie: hoe jij jezelf hebt gedragen, zo zal er (uiteindelijk) op gelijke voet op jou gereageerd worden. Dat wat je dus gezaaid hebt (gedaan hebt/ gezegd hebt), zul je terug ontvangen (oogsten).
‘Je op glad ijs begeven’ betekenis – nu wordt het tricky, meestal in sociale zin. Als je je op glad ijs begeeft snijd je bijvoorbeeld een onderwerp aan bij iemand, of een groep mensen, die dat niet kunnen waarderen; er kan ruzie over ontstaan.
‘Je beste beentje voorzetten’ betekenis – je van je beste kant laten zien, je uiterste best voor iets doen en dit laten blijken.
Gezegden met een K
K – k
‘Keulen en Aken zijn niet op één dag gebouwd‘ betekenis – neem de tijd voor iets. Ga je iets maken, heb dan geen haast en irreële verwachtingen dat het snel klaar (moet) zijn; Keulen en Aken zijn ook niet in één dag gebouwd.
‘Kantje boord‘ betekenis/ synoniem – Bijna fataal. Iets is maar nét goed gegaan, het scheelde niet veel of het was fout gelopen: het was kantje boord (afkomstig uit de scheepvaart; als het water tot aan de kant van het boord kwam en de boot dus bijna water maakte).
‘Kant noch wal slaan’ betekenis – als iets bespottelijk is en nergens op slaat, dan ‘slaat het kant noch wal’. Een argument aandragen bijvoorbeeld, wat totaal niet ter zake doet, slaat ‘kant noch wal’.
‘Kijken alsof je water ziet branden’ betekenis – wanneer je vol ongeloof en verbijstering kijkt naar iets, net zoals iemand zou kijken die water ziet branden – wat niet kan natuurlijk.
‘Kip zonder kop’ betekenis – onnadenkend handelen, zomaar wat doen of zeggen, zonder een moment na te denken.
‘Komt niet uit de lucht vallen’ betekenis – dit had je kunnen zien aankomen, het kan niet als een verrassing komen – zoals iets wat zomaar uit de lucht zou komen vallen – nee, dit was duidelijk dat het zou gebeuren. Voorbeeld: als je iemand beledigd, dan komt het niet uit de lucht vallen dat diegene beledigd is geraakt; dat had je kunnen verwachten.
‘Kop in ’t zand steken’ betekenis – iets vervelends negeren, doen alsof het er niet is, ervoor weglopen. Synoniem: struisvogel gedrag – dit is namelijk wat struisvogels doen: hun kop in het zand steken bij gevaar.
‘Koe bij de horens vatten’ betekenis – iets aangaan, iets confronteren, een lastige kwestie ad hoc aanpakken – niet afwachten.
Gezegden met een L
L – l
‘Liefde van de man gaat door de maag’ betekenis – mannen zijn het beste te verleiden, of beter gezegd in je greep te krijgen en te houden, door lekkere maaltijden voor hen te serveren. Kortom: met lekker eten kun je een man aan je binden – al wordt dit gezegde eigenlijk altijd luchtig als grap gebruikt als een man heerlijk zit te smullen van een gerecht wat een vrouw hem voorschotelt.
‘Ledigheid is des duivels oorkussen’ betekenis – ledigheid staat voor nietsnutterij, hangen; lui zijn in plaats van aanpakken. Gebrek aan werklust hebben en lui zijn, dat is iets wat de duivel prettig vindt, het zal je dus vele problemen opleveren.
‘Liefde maakt blind’ betekenis – wie verliefd is (vooral in die fase), ziet niet de slechte of donkere zijde van degene waar de liefde naar uitgaat.
‘Luisterend oor bieden’ betekenis – iemand aanhoren over persoonlijke zaken, die de ander graag eens wil delen met iemand.
Gezegden met een M
M – m
‘Met fluwelen handschoenen aanpakken’ betekenis/ synoniem – iemand of iets zeer vriendelijk of zachtaardig aanpakken.
‘Met vuur spelen’ betekenis/ synoniem – als je ‘met vuur speelt’ dan neem je een hoog risico. Zo kun je ook iemand waarschuwen: ‘je speelt met vuur’.
‘Met de Franse slag‘ betekenis/ synoniem – Iets halfwas doen, niet grondig doen, maar juist afgeraffeld, slordig: op de Franse manier (ai, niet zo aardig naar Fransen!)
‘Met hand en tand verdedigen‘ betekenis – met alles wat je in je hebt iets verdedigen.
‘Met lege handen achterblijven’ betekenis – achterblijven met niets. Best droevig dus.
‘Met gestrekt been erin gaan’ betekenis – keihard tegen iets in gaan, zeer confronterend: dat kan letterlijk of figuurlijk zijn.
‘Met lege handen komen/ staan’ betekenis – niets meebrengen met voor de gastheer of vrouw. Genant, iets wat je liever probeert te vermijden.
‘Mooi weer spelen’ betekenis – doen alsof er niets aan de hand is, alsof er geen wolkje aan de lucht is – terwijl in werkelijkheid heb je iets te verbergen.
‘Met stomheid geslagen’ betekenis – als je iets totaal verbijsterends te horen of zien krijgt, dan spreek je even geen woord meer uit (‘stomheid’), je kunt bent dus stil van verbijstering. Of je kunt er nog niets zinnigs over zeggen, omdat je het eerst geestelijk moet verwerken. De juiste opmerking op dat moment is: ‘ik ben met stomheid geslagen….’
‘Met man en macht‘ betekenis – dit wil zeggen dat iedereen die beschikbaar is met grote inzet keihard heeft gewerkt om iets voor elkaar te krijgen. Voorbeeld: bij het bestrijden van bosbranden zet iedereen zich keihard in om het terug te dringen, we doen het ‘met man en macht’.
‘Mijn naam is haas (ik weet van niets)’ betekenis – een toevertrouwd geheim niet verklappen. Vraagt iemand je iets niet door te vertellen, dan kun je zeggen ‘mijn naam is haas’.
‘Met man en muis vergaan’ betekenis – dit gaat over de scheepvaardij. Als een schip volledig gezonken is en er is niets van teruggevonden, dan is het schip ‘met man en muis vergaan’.
‘Met het verkeerde been uit bed gestapt’ betekenis – bijzonder slecht gehumeurd zijn, al vanaf het moment van opstaan.
‘Met je neus in de boter vallen‘ betekenis – je hebt geluk! Toevallig overkomt het jou: je bent met je neus in de boter gevallen! Voorbeeld: je loopt toevallig een winkel in waar jij de duizendste klant bent en wint nog eens een prijs ook! Of je komt toevallig bij iemand op bezoek, die toevallig net een taart aansnijdt. Kortom: een onverwachtse positieve, verrassende situatie.
‘Met haviksogen alles volgen’ betekenis – met aandachtige, priemende focus alles volgen: je mist niets.
‘Met argusogen bekijken’ betekenis – je vindt het maar verdacht, wantrouwend bekijk je iets.
‘Met de noorderzon vertrokken’ betekenis – iemand heeft zich uit de voeten gemaakt, de benen genomen, de vogel is gevlogen: kortom, iemand is verdwenen, niemand weet waar naar toe en het is niet duidelijk of diegene ooit nog gezien wordt. Met de noorderzon vertrekken doe je om geheim te blijven.
‘Met de deur in huis vallen‘ betekenis – direct ter zake komen, niet ergens omheen praten, maar rechtstreeks en direct zeggen wat je op je lever hebt. Bijvoorbeeld iemand kan zeggen tegen zijn werkgever: ‘om maar meteen met de deur in huis te vallen, ik stop met deze baan’.
‘Met de handen in het haar zitten’ betekenis – wanhopig zijn over een probleem waar je mee te maken hebt, je bent radeloos en weet het even niet meer.
‘Met de gebakken peren zitten‘ betekenis/ synoniem – met de ellende blijven zitten. Als jij achterblijft met de (vervelende) gevolgen wat door iets, of door iemand is ontstaan.
‘Met lange tanden eten‘ betekenis/ synoniem – Met weerzin eten. Je eet ‘tegen heug en meug‘ je eten, met tegenzin eet je moeizaam je eten op en doet er ook nog eens heel lang over; het bord raakt maar niet leeg …. Doordat je je bovenlip optrekt tijdens het eten (met de uitdrukking ‘getverderrie’ op je gezicht) lijken je tanden langer, dus eet je met lange tanden.
‘Met alle winden meewaaien’ betekenis – geen eigen standpunt innemen, maar het met allerlei standpunten van anderen eens zijn, hoe uiteenlopend die ook van elkaar zijn. Geen eigenheid dus hebben.
‘Met stille trom vertrekken’ betekenis – zonder enige ruchtbaarheid er aan te hebben gegeven is iemand weggegaan. Niemand heeft het opgemerkt. Meestal is dit in het geval dat iemand met weinig eer is vertrokken en er expres niets over is gezegd.
‘Morgenrood, water in de sloot‘ betekenis – toont de lucht rood ’s ochtends, dan kun je regen verwachten. Deze mocht m’n vader graag gebruiken. Wonend aan de rand van de polder was hij altijd met het weer bezig!
‘Muggenzifterij‘ betekenis/ synoniem – pietluttig zijn, ieder klein dingetje opmerken en er over zeuren; je houdt je dan niet met de grote belangrijke zaken bezig, maar met kleine onzin dingen waarop je kritiek hebt.
Gezegden met een N
N – n
‘Niet over één nacht ijs gaan‘ betekenis – neem niet te snel je beslissing, denk er nog eens goed over na, slaap er nog eens een nachtje over. Want één nacht ijs staat voor onbetrouwbaar ijs, waar je doorheen zakt: het ijs is nog te dun. Dit geldt ook voor een beslissing die je te snel neemt.
‘Niet tegen dovenmansoren gezegd’ betekenis – iemand maakt (soms té) gretig gebruik van een aanbod. Bijvoorbeeld er wordt tegen je gezegd dat je ook wel een paar koekjes mag pakken en je begint direct te pakken en te eten; dan is het niet tegen dovenmansoren gezegd.
‘Niet om over naar huis te schrijven’ betekenis – iets is niet geweldig of fantastisch, het is maar matig – het is niet iets ‘om over naar huis te schrijven’ – niets memorabels.
‘Nee heb je, ja kun je krijgen’ betekenis – altijd tóch vragen, ook al denk je dat ‘nee’ het antwoord zal zijn. Je weet het pas zeker als je het vraagt. Probeer je het niet/ vraag je het niet – dan is dat al een ‘nee’. Terwijl met wat geluk kan ook ‘ja’ het antwoord zijn. Synoniem: ‘niet geschoten is altijd mis’. Altijd proberen dus, het kan er nooit slechter op worden als je al een ‘nee verwachtte’.
‘Neus ophalen voor iets’ betekenis – iets minderwaardig vinden, te minderwaardig voor jou, je kijkt er met je neus omhoog op neer.
‘Nog lang niet jarig zijn’ betekenis – er staat je iets akeligs te wachten zoals afstraffing, je krijgt op je kop, ‘je bent nog lang niet jarig’, heeft ook iets dreigends.
‘Niet geschoten is altijd mis’ betekenis – probeer iets in ieder geval, want als je het niet probeert, dan faal je sowieso al – wie niet schiet heeft sowieso misgeschoten.
‘Na regen komt zonneschijn’ betekenis – deze laat zich natuurlijk goed raden: na een akelige periode komt er weer licht, komen er weer betere tijden.
‘Na ons de zondvloed’ betekenis – het zal mijn tijd wel duren, dus met andere woorden: het rampscenario wat er op ons afkomt, daar zal ik geen last meer van hebben, want tegen die tijd dat het ons bereikt ben ik er al niet meer: kan mij het boeien dus, ik maak het niet meer mee. Een nogal egocentrische insteek.
‘Neus aan neus staan’ betekenis – op punt staan van ruzie maken, of op punt staan van elkaar aanvallen
‘Net een ekster zijn’ betekenis – het dragen van rinkelende, glanzende zilveren juwelen; op het overdadige af. Dan ben je net een ekster; die komen namelijk ook op zilver af – zo kunnen ze sieraden pikken en zilverpapier.
Gezegden met een O
O – o
‘Op één been kun je niet lopen’ betekenis/ synoniem – dit betekent dat je niet één lekkernij neemt, maar minimaal 2, want op één been kun je niet lopen! Voorbeeld: heb je net een koekje op, dan krijg je er nog één aangeboden, want je moet er minstens 2 eten vindt de gastvrouw: op één been (koekje) kun je niet lopen! (mijn moeders favoriete uitspraak).
‘Oost Indisch doof zijn‘ betekenis – een oud gezegde uit de koloniale tijd. Hiermee wordt bedoeld dat iemand net doet alsof hij je niet hoort – want op ander moment hoort hij je wel, als het hem gunstig uitkomt. Hij is dus selectief ‘doof’, hoort je wel, maar reageert alleen op dingen die hij wil horen; in de andere gevallen word je genegeerd en lijkt het alsof hij je niet hoort.
‘Overal je neus in steken’ betekenis – overal mee bemoeien, ook met zaken die je niets aangaan. Mensen vinden dat vaak reuze irritant.
‘Op grote voet leven‘ betekenis – iemand geeft meer geld uit dan een gemiddeld persoon, en laat het geld flink rollen, die leeft dus op grote voet. Synoniem: het breed laten hangen. ‘Hij laat het breed hangen’ – hij geeft veel geld uit.
‘Op hete kolen zitten’ betekenis – snakken om weg te gaan, niet kunnen wachten om weg te gaan – meestal omdat er iets anders wat urgent is wacht.
‘Op z’n neus kijken’ betekenis – onaangenaam verrast zijn, teleurgesteld zijn over iets.
‘Onder de neus wrijven’ betekenis – iets onprettigs voor een ander overdadig benadrukken – op een heel directe manier.
‘Op je kerfstok hebben‘ betekenis – als je iets hebt gedaan wat niet geoorloofd is. Iemand kan je vragen wat je op je kerfstok hebt, als je er schuldig uitziet. De kerfstok is een middeleeuws gebruik door herbergiers die kerfstokken gebruikten.
‘Op alle slakken zout leggen’ betekenis – te kritisch zijn, overal op en aanmerkingen over hebben, zelfs over de hele kleine dingen. Dan leg je op alle slakken zout (en ben je een muggenzifter).
‘Onkruid vergaat niet’ betekenis – altijd weer ergens bovenop komen; een ziekte, een ongeluk, een faillissement – iets lijkt je ondergang, maar je herstelt telkens weer – net als onkruid.
‘Overal een pasklaar antwoord op hebben’ betekenis – op de meest onwaarschijnlijke dingen geeft iemand een logische verklaring. Alles kan iemand weerleggen, hoe ongeloofwaardig ook: het antwoord is telkens ‘passend/ kloppend’, althans, zo lijkt het. Meestal wordt met deze uitdrukking dan ook bedoeld dat er waarschijnlijk niet de waarheid wordt gesproken als iemand ‘overal een pasklaar antwoord op heeft’.
‘Oog om oog, tand om tand’ betekenis (Bijbels) – precies terugdoen bij de ander wat de ander jou heeft aangedaan. Heeft de ander jouw autoband lek gestoken, dan doe je dat andersom ook bij de dader. Synoniem: gelijke munt halen en: met gelijke munt terugslaan.
‘Ouwe koeien uit de sloot halen’ betekenis – vervelende gebeurtenissen uit het verleden blijven ophalen, blijven bespreken.
‘Op eieren lopen’ betekenis – heel voorzichtig zijn in je gedrag om iemand anders niet te ergeren en geen ruzie te veroorzaken. Synoniem: op je tenen lopen.
‘Op de spits drijven’ betekenis – een situatie gespannen maken, wat kan leiden tot ruzie. Niet de-escaleren, maar juist verergeren.
‘Ouwe taart’ betekenis/ synoniem – oudere, bejaarde vrouwen. Een synoniem is ouwe bes (of ‘oud bessie’), of ‘grootje’. Ouwe tang staat voor een oude, gemene vrouw, de andere slechts voor ‘oude vrouw’.
‘Ouwe bok’ betekenis – een bejaarde man.
‘Oost west thuis best’ – betekenis – thuis is de beste plek om te zijn. Synoniem: eigen haard is goud waard.
‘Praatjes vullen geen gaatjes’ betekenis – je kunt wel blijven praten over iets, maar doe het in plaats van erover te blijven praten, want zo leidt het tot niets: praatjes vullen geen gaatjes.
‘Praten als brugman‘ betekenis/ synoniem – (langdurig) op iemand in proberen te praten, om diegene een richting op te sturen. Voorbeeld: ik kan praten als brugman, maar hij gaat toch zijn eigen gang; hij luistert niet en doet toch wat hij wil.
‘Poppen aan het dansen’ betekenis/ synoniem – nu zullen we het krijgen, nu breekt de hel los. Ook een gezegde wat dus aankondigt dat iets, een situatie of voorval, hevige reactie(s) van de ander(en) op kan roepen.
‘Pot verwijt de ketel dat ‘ie zwart ziet’ betekenis – een verwijt maken over iets, terwijl je zelf minstens zo verwijtbaar bent. Voorbeeld: Je verwijt een ander te hard te rijden, terwijl je dat zelf ook altijd doet. Het is dus alsof ‘de (thee)pot tegen de fluitketel zegt dat hij zwart ziet/ vies is’ – terwijl hij zelf ook vies is.
Gezegden met een R
R – r
‘Roepende in de woestijn’ (Bijbels) betekenis – je hebt een belangrijke boodschap te verkondigen, je wilt iets belangrijks vertellen en dat doe je ook, maar niemand luistert, of niemand doet er iets mee: je bent als een ‘roepende in de woestijn’ – het is te vergeefse moeite.
‘Roeien met de riemen die je hebt’ betekenis – je moet het doen met de dingen die je hebt – accepteer het.
‘Ruwe bolster blanke pit’ betekenis/ synoniem – iemand (meestal een man) die stoer en ruw lijkt, maar van binnen eigenlijk een lieverd is en een klein hartje heeft, zo iemand is een ‘ruwe bolster (ruw uiterlijk of voorkomen) blanke pit (zacht/ goed hart).
‘Roomser dan de paus zijn‘ betekenis – als iemand zich nóg ‘heiliger’ gedraagt dan de paus, in de zin van nog beter en fanatieker aan regels houden dan degene die de regels heeft gemaakt – en die graag anderen mag wijzen op die regels. Het komt dus meestal uit ergernis voort om iemand spottend ‘Roomser dan de paus’ te noemen.
‘Roet in het eten gooien’ betekenis – iets dwarsbomen, ervoor zorgen dat iets niet plaats kan vinden. Zo kan zelfs het weer ‘roet in het eten gooien’: als je een barbecue houdt en het begint hard te regenen, dan gooit het weer ‘roet in het eten’.
‘Rood en groen is boerenfatsoen’ betekenis – deze kleuren staan niet bij elkaar volgens de oude volkswijsheid. Wie rood en groen draagt, kleed zich als een ‘lompe boer’.
Gezegden met een S
S – s
‘Schietgebedje doen’ – betekenis – als je hoopt op een goede afloop als je iets spannends moet doen, of je bent in afwachting van iets, dan kan je een ‘schietgebedje doen’ – dus zogenaamd een klein, kort gebedje in gedachte, kort bidden voor een goede afloop; ‘ik doe een schietgebedje!’
‘Sarah gezien hebben‘ betekenis/ synoniem – zodra je 50 jaar wordt als vrouw zijnde heb je Sarah (bijbels figuur) gezien. Je bent dus al wat ouder en wordt als wijzere vrouw gezien. Soms zie je een stropop voor het huis van een omaatje, dan weet je dat de vrouw des huizes 50 jaar is geworden! Het is een plagerij van de eigen familie.
‘Spijkers op laag water zoeken‘ betekenis/ synoniem – muggenziften, zoeken naar futiliteiten en redenen om te klagen, te zeuren, over de kleinste dingen vallen.
‘Schoenmaker, blijf bij je leest‘ betekenis – met andere woorden: begeef je niet op een terrein waar je geen verstand van hebt; houd je bij je eigen werk of zaken. Ga niet als bakker ineens ook vlees verkopen; blijf doen waar je verstand van hebt en laat de slager vlees verkopen.
‘Spreken is zilver, zwijgen is goud‘ betekenis – deze laat zich niet zo moeilijk raden: weet jij iets over een situatie waarbij je maar beter je mond niet voorbij kunt praten, dan is zwijgen daarover de beste keuze. Zwijgen is dus goud; de beste keuze.
‘Splinter in het oog van de ander zien, maar niet de balk in je eigen ogen zien’ (Bijbels, door Jezus) betekenis – je ziet de slechte dingen van de ander, tot de kleinste details aan toe (zoals zelfs de splinters), maar je ziet niet de dingen van jezelf, tot de grootste zaken zelfs niet (de balk).
‘Sigaar uit eigen doos’ betekenis – je krijgt iets ‘cadeau’, alleen indirect heb je het gewoon zelf betaald. Zo koop je iets heel duurs en krijg je er een prul bij cadeau; dat is dan een sigaar uit eigen doos.
‘Schoonschip maken’ betekenis – come clean; al je fouten opbiechten, zodat je weer met een schone lei en een zuiver geweten verder kan.
‘Sijsjes lijmer’ betekenis – een zaffel van een vent. Een treuzelaar, weinig energiek, futloos. Vaak wordt er ook bedoeld: een te aardig gedragende, slijmerige zak van een vent.
‘Stelen als de raven’ betekenis – personen die erg veel/ vaak stelen.
‘Stront aan de knikker’ betekenis – het gaat de foute kant op, foute boel – meestal als je zelf iets hebt gedaan wat niet helemaal oké is en daar is men achter gekomen.
‘Stille wateren hebben diepe gronden’ betekenis – stille personen kunnen een diep innerlijk leven hebben en diepe gedachtes hebben, zonder dat het opgemerkt wordt door anderen.
‘Stoute schoenen aantrekken’ betekenis – gedurfd of gewaagd verzoek bij iemand neerleggen. Iets wat je eigenlijk niet durft te doen of te vragen, dat doe je dan wel; je trekt de stoute schoenen aan en doet het gewoon.
Gezegden met een T
T – t
‘Twee vliegen in één klap‘ betekenis – toevallig dubbel voordeel behalen, terwijl je aanvankelijk op één doel uitwas.
‘Tijd heelt alle wonden’ betekenis – de tijd die voorbij gaat, zal er voor zorgen dat je steeds minder verdriet en rouw zult voelen. Er is dus tijd nodig om over verdriet heen te komen, zoals een verbroken relatie. Over een jaar, of langer, zal het je minder verdriet doen.
‘Toontje lager zingen’ betekenis – iemand mag wat gas terugnemen, wat minder ‘hoog van de toren blazen’, inbinden, zich wat bescheidener opstellen en wat minder het hoogste woord voeren. Een ’toontje lager zingen’ dwing je meestal af bij de ander: je laat iemand een toontje lager zingen (‘ik zal ‘m eens een toontje lager laten zingen’ en dan iemand met woorden, consequenties of dreigementen een minder grote mond laten hebben).
‘Tot Sint Juttemis wachten‘ betekenis/ synoniem – je wacht eindeloos op iets wat zelfs misschien wel nooit komt: Sint Juttemis bestaat immers niet. Er wordt dus bedoeld dat iets waarschijnlijk nooit gaat gebeuren (m’n moeder mocht ‘m graag gebruiken).
‘Tweede viool spelen’ betekenis – niet volwaardig meedoen (buiten je eigen wil om). Jouw bijdrage, of jouw aanwezigheid is irrelevant, overbodig, zonder dat iemand dat echt benoemd, maar je kunt het zelf concluderen. Synoniem: ‘vijfde wiel aan de wagen zijn’ en ’twee is gezellig, drie is teveel’.
‘Tropenjaren’ betekenis – zware jaren. Een jaar in de tropen is heel zwaar, zeker voor werklieden vroeger die naar de tropen gingen. Heb je dus ’tropenjaren’ achter de rug, dan is het heel zwaar geweest.
‘Tering naar de nering zetten’ betekenis – koopgedrag aanpassen naar de inkomsten die je hebt – en dan vooral als je achteruit gaat met inkomsten: dán zet je de tering naar de nering.
‘Tussen neus en lippen door’ betekenis – terloops iets zeggen of doen, vrijwel onopgemerkt. Het kan als tactiek ingezet worden, even tussendoor iets belangrijks zeggen (zoals een belangrijke mededeling) en er verder gauw overheen praten; dan kun je later altijd zeggen “ik had het gezegd’ – terwijl het niemand is opgevallen en iedereen is ontgaan.
‘Tussen wal en schip geraakt’ betekenis – tussen meerdere problemen terecht zijn gekomen.
Gezegden met een V
V – v
‘Van een koude kermis thuiskomen‘ betekenis – Je bent niet goed beslagen ten ijs gekomen, iets is je niet goed afgegaan; integendeel, het is geflopt terwijl je dacht dat het zou lukken. Iets is dus op een flop uitgedraaid; het was een deceptie, een ontgoocheling. Bijvoorbeeld: een man heeft een hoopvol afspraakje met een vrouw, heeft er goede verwachtingen van voor de toekomst. Maar helaas: het is op niets uitgedraaid tegen de verwachting in. Hij is dus van een koude kermis thuisgekomen.
‘Voet bij stuk houden‘ betekenis – je blijft standvastig in je standpunt, je laat je niet beïnvloeden: je houdt voet bij stuk!
‘Voor schut staan‘, betekenis/ synoniem – voor gek staan, voor aap staan. Een uitdrukking met als herkomst ‘verschut’. Verschut betekende ‘betrapt’ of gearresteerd worden.
‘Vechten tegen de bierkaai‘ betekenis – je probeert iets te stoppen, of te bestrijden, maar het is eigenlijk zinloos, nutteloos, want jouw strijd haalt niets uit en verandert niets: het is vechten tegen de bierkaai. Wat je ook doet: het zal niet helpen.
‘Voor dag en dauw‘ betekenis – hiermee wordt heel vroeg in de ochtend bedoeld, wanneer de dag nog niet eens begonnen is.
‘Vroeg op stok gaan’ betekenis – vroeg gaan slapen. ‘Op stok gaan’ verwijst naar kippen, die slapen namelijk staande op 1 poot op een stok – en kippen gaan ook nog eens vroeg slapen. Ga je dus vroeg slapen, dan kun je zeggen ‘ik ga op stok’.
‘Voor de dag ermee komen’ betekenis – iets opbiechten, iets wat je niet eerder had verteld, iets wat je achter had gehouden.
‘Voor het blok staan’ betekenis – een keuze die afgedwongen wordt, of een handeling die je móet uitvoeren, al wil je niet eens: je moet, je staat voor het blok.
‘Van de regen in de drup‘ betekenis – iets verliep al niet heel prettig, maar daar is verandering in gekomen, alleen pakt die verandering nóg slechter uit. Je bent nu van de regen in de drup terecht beland: van niet zo positief naar nóg minder positief. De situatie is dus verslechterd.
‘Van je stokje gaan’ betekenis – wanneer iemand heel veel trek heeft, of (bijna) flauwvalt, dan gaat diegene ‘van z’n stokje’ – zoals vogels die op een stok/ tak zitten omvallen van hun stok.
‘Van wal steken’ betekenis – starten met het vertellen over een gebeurtenis. Je kunt ook tegen iemand zeggen ‘steek van wal’, als je wilt dat iemand je over een gebeurtenis vertelt.
‘Voor een appel en een ei’ – betekenis/ synoniem – spotgoedkoop, voor vrijwel niets was iets te koop; het kostte ‘een appel en een ei’.
‘Vlees noch vis’ betekenis – het is niet het een, maar ook niet het ander: het is dus vrij lauw, ‘niets-achtig’.
‘Vriend en vijand verrassen’ betekenis – iets zeer opmerkelijks doen, iets totaal onverwachts, waar men vol verbazing over spreekt.
‘Voor spek en bonen’ betekenis – iets of iemand telt niet echt mee – en mag ook niet meedoen. Je bent er dan ‘voor spek en bonen’ bij aanwezig.
‘Vijfde wiel aan de wagen zijn’ betekenis – belastend of overbodig zijn voor anderen. Eigenlijk stoor je, je hangt er maar wat bij in het gezelschap, want jouw gezelschap is overbodig in deze samenstelling.
‘Verder kijken dan je neus lang is’ betekenis – niet slechts één blik werpen en dan denken dat iets er niet is, eerst goed kijken.
W – w
‘Waar de mond van vol is, stroomt het hart van over’ (Bijbels) – betekenis – daar waar constant door iemand over wordt gesproken, dat onderwerp ligt hem dicht aan het hart, daarover is diegene gepassioneerd.
‘Wat in het vat zit verzuurd niet’ betekenis – iets wat niet nu direct gebruikt gaat worden, of gebeurd, maar wat toekomstig wel gaat gebeuren of gebruikt gaat worden: dat is prima, dat geeft niet.
‘Water aan de lippen staan’ betekenis – de situatie is nijpend, ernstig, er moet heel snel iets gebeuren om het op orde te krijgen, want ‘het water staat me aan de lippen’. Dit kan bijvoorbeeld financieel zijn; de rekening moet morgen betaald worden, maar er is geen geld ‘het water staat dan aan de lippen’.
‘Water naar de zee dragen’ betekenis – iets is zinloos om uit te voeren, want het voegt aan het groter geheel niets toe. Water naar de zee dragen is dus een moedeloze constatering.
‘Waar gehakt wordt vallen spaanders’ betekenis – daar waar gewerkt wordt kunnen dingen misgaan: dat hoort erbij, dus niet over klagen.
‘Waar rook is, is vuur’ betekenis – als iets erop duidt dat er wat mis is, dan is dit meestal ook zo; meestal draait het dan om een vrij louche situatie.
‘Wie niet horen wil moet maar voelen‘ betekenis – blijf je eigenwijs en luister je niet naar goed advies of waarschuwingen, dan zul je de ellende gaan ondervinden waar je nu juist voor gewaarschuwd was.
‘Wie zwijgt stemt toe’ betekenis – (of ‘zwijgen is toestemmen’) – wie niet protesteert tegen iets, of ergens iets van zegt: die stemt toe, die is het ermee eens (ook al hoeft dit zeker niet het geval te zijn; meestal zegt men niets uit angst, of uit groepsdruk). Maar door te zwijgen laat je geen tegengeluid horen en geef je ander een vrijbrief – daardoor ben je bij zwijgen moreel ‘medeplichtig’.
‘Wat de boer niet kent’ (vr-eet hij niet) betekenis – je voelt weerzin om iets nieuws uit te proberen omdat je het niet kent. Je kent het niet, dus je wilt het niet.
‘Wie het eerst komt, het eerst maalt‘ betekenis – degenen die het eerste komen hebben geluk, dan is het er nog. Kom je pas aan het einde, of te laat, dan is het op. Vaak in supermarkten of kledingwinkels: de uitverkoop start ’s ochtends vroeg: je moet er dus snel bij zijn anders is het op.
‘Wit voetje halen’ betekenis – een goede beurt maken bij iemand; iets positiefs doen voor de ander, zodat de ander positief over je denkt.
‘Wind uit de zeilen nemen’ betekenis – je ontneemt iemand een reden om te klagen, of om op een andere manier negatief te zijn over iets.
‘Wie de bal kaatst, kan ‘m terug verwachten’ betekenis – wie een ander een streek levert, of een nare opmerking plaatst, kan dat terugverwachten.
Gezegden met een Z
Z – z
‘Zo oud als de weg naar Kralingen‘ betekenis/ synoniem – Je kunt bedoelen dat iets ‘niets nieuws onder de zon is‘, dus dat iets wordt gepresenteerd als ‘nieuw’, maar eigenlijk gewoon al heel lang bestaat. Of je kunt bedoelen dat iets al heel lang zo gedaan wordt, of bestaat.
‘Zoete broodjes bakken’ betekenis – eigenlijk komt het neer op: overdreven slijmen. Als je iemand constant complimenteert, op het overdadige af, dan ben je ‘zoete broodjes aan het bakken’ – je probeert dan wel erg opzichtig diegene naar de mond te praten, en in een goed daglicht te komen bij iemand.
‘Zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten’ betekenis – weinig nadere uitleg nodig: zoals iemand zelf is vertrouwt hij ook anderen. Meestal zeg je dit als iemand zich wantrouwend gedraagt naar jou; hij is dus zelf niet te vertrouwen eigenlijk. Een ‘waard’ was vroeger een eigenaar van een hotel of pension (een herberg/ uitbaterij, waar ook drank etc. werd geschonken).
‘Zij aan zij staan’ betekenis – samen, met z’n allen, voor iets staan. Met z’n allen gebroederlijk elkaar in de situatie steunen of hetzelfde uitdragen.
‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden‘ (Bijbels) betekenis – probeer je zaken te verzachten, terwijl je eigenlijk rigoureus zou moeten optreden, dan veroorzaak je daar uiteindelijk ellende mee (stinkende wonden). Het was dus belangrijk dat middeleeuwse artsen (heelmeesters) niet schroomden om jou pijn te doen tijdens de behandeling, want deden zij dit niet, dan zat je later met de gebakken peren: een etterende wond.
‘Zo stom als het achtereind van een varken’ – betekenis – een zeer dom iemand. ‘Hij is zo stom als het achtereind van een varken’ – dit is dus volledig duidelijk als dit over iemand gezegd wordt.
