Ben jij ook zo dol op oude spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegden? Ontdek de beste verzameling hier!
Aap noot Mies: hóe oud-Hollands wil je het hebben?! Dit leesplankje stamt van rond 1900.
Test jouw kennis, die van een ander, of zoek spreekwoorden op!
Oude spreuken en gezegden vormen een levend stuk geschiedenis, wat we vandaag de dag nog altijd gebruiken; een “echo uit het verleden”.
In dit overzicht zijn allerlei gezegden meegenomen, zoals gezegden met dieren, Bijbelse spreekwoorden en natuurlijk gezegden met water!
Gezegden met een A
A – a
‘Alle gekheid op een stokje’ betekenis/ synoniem – Nu gaan we even ‘normaal doen’ – Overgaan tot serieusheid. Als je zojuist grapjes over iets hebt gemaakt, maar nu in alle serieusheid verder wil spreken over hetzelfde onderwerp. Je kunt dit aangeven door te zeggen ‘maar alle gekheid op een stokje’. De ander weet dan dat je nu serieus bent.
‘Azijnzeiker‘ betekenis/ synoniem – negatief zijn. Over alles klagen en afkraken, niets is goed.
‘Alles is koek en ei’ – betekenis/ synoniem – alles is in orde (meestal tussen mensen onderling) ‘alles is koek en ei’ tussen ons – de onderlinge verstandshouding is helemaal prima.
‘Als een vlag op een modderschuit‘ betekenis – je probeert de aandacht van iets wat lelijk is af te leiden door het te camoufleren met iets moois bijvoorbeeld – maar het vormt een wanvertoning: als een vlag (iets moois) op een modderschuit. Je kunt de armoedige uitstraling niet verbergen door er iets moois aan toe te voegen!
‘Al draagt een aap een gouden ring’ (het is en blijft een lelijk ding) betekenis – met andere woorden, een aap blijft een aap, wat ‘ie ook aantrekt – en dat geldt dus voor de betrokken persoon over wie dit gezegd wordt; hij/zij blijft armoedig, of lelijk. Sieraden of dure prullen kunnen daar niets aan veranderen.
‘Als de kat van huis is dansen de muizen‘ betekenis/ synoniem – zodra degene met de meeste autoriteit afwezig is, grijpen degene onder hem/haar de situatie aan om hun eigen gang te gaan, tegen de regels in. Voorbeeld: de leraar gaat even weg en laat de leerlingen achter, deze gaan direct keet schoppen in de klas.
‘Als donderslag bij heldere hemel‘ (Bijbels) betekenis/ synoniem – Totaal onverwachts. Iets komt als een totale verrassing, een totale schok, er gebeurt dus iets totaal onverwachts. Net zo onverwachts als onweer en bliksem bij een heldere, wolkeloze hemel – wat eigenlijk niet kan, want voor onweer zijn wolken nodig.
‘Abraham hebben gezien‘ betekenis/ synoniem – wanneer je als man 50 jaar bent geworden heb je Abraham gezien (bijbels figuur). Je bent dus ‘oud en wijs’ geworden.
‘Aan lager wal geraakt‘ betekenis – als je van een goede status bent afgegleden naar een buitengewoon armoedige status, waarbij er ook nog verslavingen in het spel zijn bijvoorbeeld, of je bent in de gevangenis beland – dán ben je ‘aan lager wal geraakt’.
‘Als door een wesp gestoken‘ betekenis – iemand hoeft maar een woord verkeerd te zeggen en je zit er direct bovenop – en nog fel ook! Als ‘door een wesp gestoken’. Het gaat dus om een felle, bozige en directe reactie.
‘Als een bok op de haverkist‘ betekenis – je probeert er alles aan te doen om iets te bemachtigen, iets waar je erg naar verlangt en wat je met hand en tand bereid bent te verdedigen – fanatiek dus!
‘Aardje naar zijn vaartje‘ betekenis – een jongen die op zijn vader lijkt in zijn gedrag: ‘aardje’ staat voor je ‘aard’, je karakter.
‘Als de berg niet naar Mozes komt, komt Mozes naar de berg’ (Bijbels) betekenis – je gaat de rollen omdraaien: als een groot bedrijf bijvoorbeeld niet op jouw email reageert, dan ga je ze zelf opzoeken – je gaat ‘naar de berg’ als hij niet ‘naar jou komt’.
Oud Hollandse spreuk aan een gevel (gevelstenen), locatie Groningen. Foto: S.v.d.Ent
Oud Hollandse gevelspreuk op gevelsteen, te vinden in de stad Groningen en zowaar uit het jaar “Anno 1709“. Wat valt daar te lezen?
Alwaer gij siet Denckt wat gij doet Al wat gij doet Denckt an het einde
Vrije vertaling:
Waar je ook bent, bedenk wat je doet (beoordeel je handelen)
Wat je ook doet, denk aan het einde (laatste oordeel)
Gezegden met een B
B – b
‘Boontje komt om zijn loontje‘ betekenis – dit is de ouderwetse variant van: karma! Iemand krijgt dus zijn verdiende loon – eindelijk gerechtigheid.
‘Bij de neus nemen‘ betekenis – in de maling genomen worden, je wordt ‘bij de neus genomen’.
‘Bij de hand nemen‘ betekenis/ synoniem – Leiden/ begeleiden. Als je iemand bij de hand neemt, neem je het initiatief iemand wegwijs te maken, je helpt iemand ergens doorheen, ‘ik neem hem bij de hand’.
‘Bakvis’ betekenis/ synoniem – jonge, giechelachtige vrouwen, die in de puberteit zitten.
‘Beter een goede buur dan een verre vriend’ betekenis/ synoniem – beter dichtbij huis iemand waar je het goed mee kunt vinden, dan het hebben van een vriend op afstand – ook al is het contact met de vriend misschien beter en leuker: je hebt meer aan iemand dichtbij huis.
‘Blaffende honden bijten niet’ betekenis – iemand mag heel onaardig lijken en je kan er bang voor zijn, maar dat is onnodig, hij doet je niets – iemand of iets kan dus erger overkomen dan hij of het daadwerkelijk is.
Gezegden met een C
C – c
‘Christene Zielen!‘ betekenis/ synoniem – Jeetje mina! Wat gebeurt er nu?! Een uitroep van ontzetting, als je plots voor een halve ramp staat – mijn moeder mocht ‘m graag bezigen 😉
Gezegden met een D
D – d
‘Dan zijn de rapen gaar‘ betekenis/ synoniem – nu barst het los, nu komt er plots ruzie of ontsteekt iemand in woede doordat er een keerpunt is bereikt. Voorbeeld: je gebruikt stiekem de gamecomputer van je broer terwijl je weet dat hij dat niet wil. Komt hij er plots achter, dan zijn de rapen gaar en wordt hij woedend.
‘Dan is Leiden in last’ betekenis/ synoniem – als iets ‘Leiden in last’ is, dan ‘zullen we het krijgen’, dan ‘hebben we de poppen aan het dansen’ – als een situatie of voorval veel protest of woede oproept bij de ander(en).
‘De soep wordt niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend’ betekenis/ synoniem – een toekomstige situatie die aanvankelijk de nodige spanning of angst oproept, valt eigenlijk achteraf bezien wel mee.
‘De kat op het spek binden‘ betekenis/ synoniem – Iets niet te verleidelijk maken. Je moet niet de kat op het spek binden, want dan maak je het wel héél verleidelijk voor de kat om het spek op te eten. Creëer dus geen situatie die het te verleidelijk maakt om het verkeerde te doen.
‘De kat uit de boom kijken’ betekenis/ synoniem – afwachtende, aanschouwende houding aannemen. Je kijkt het even aan, je stort je niet gelijk in iets, je wacht het even af, je kijkt de kat uit de boom.
‘De mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest’ betekenis/ synoniem – Je lijdt meer door je eigen inbeelding over hoe eng en afschrikwekkend iets of een gebeurtenis is, dan dat het daadwerkelijk is. Achteraf valt het vaak wel mee en zorgden je eigen gedachtes daarover voor de grootste angst.
‘De draak ermee steken‘ betekenis/ synoniem – Bespotten. Iets of iemand belachelijk maken, er ‘de draak ermee steken’, bespottelijk maken; zij het meestal op ludieke, milde wijze.
‘De pieten krijgen‘ betekenis/ synoniem – Krijg het heen en weer, krijg de pieten: met andere woorden: bekijk het maar, ik doe niet (meer) mee: krijg de pieten. Pieten verwijst naar hoofdluis….
‘Door de mand vallen‘ betekenis/ synoniem – Ontmaskert raken. iets of een persoon is ontmaskert, is door de mand gevallen, zijn ware gezicht of bedoelingen zijn plots onthult. Het kan ook gaan om een leugentje wat uitkomt.
‘Deksel op de neus krijgen‘ betekenis – je hebt verwachtingen van iets, maar je wordt abrupt afgewezen tegen je verwachting in. Dan krijg je de deksel op neus.
‘De kool en de geit sparen‘ betekenis – Geen keuze maken. Hak je geen knoop door, omdat je bijvoorbeeld een persoon niet wilt teleurstellen, terwijl je daarbij bijvoorbeeld jezelf benadeelt, dan wil je de kool en de geit sparen. Je neemt geen standpunt in, maar wilt teveel anderen tegemoet komen.
‘De kop indrukken‘ betekenis – een ontstane situatie, of het gedrag van personen aanpakken, een halt toeroepen, bestrijden: ‘je gaat het de kop indrukken’. Voorbeeld: de leraar gaat het vele kwebbelen van zijn leerlingen tijdens de les de kop in drukken; hij gaat het een halt toe roepen,
‘De kust is veilig’ betekenis – we kunnen het nú doen, nu is er geen toezicht – de kust is veilig, we worden niet betrapt of gestopt.
‘Dat is een peulenschil‘ betekenis – is iets echt heel makkelijk, dan is het ‘een peulenschil’
‘Daar komt de aap uit de mouw‘ betekenis – ineens blijkt de ware reden voor iets te voorschijn gekomen, terwijl zaken heel anders werden voorgespiegeld. Voorbeeld: je kind wil geen eten want het heeft geen honger. Totdat je hoort dat je kind de hele middag gesnoept heeft. De aap is uit de mouw gekomen; de waarheid is naar buiten gekomen.
‘De hand reiken‘ betekenis/ synoniem – Goedmaken. Je reikt iemand de hand als er op enigerlei wijze onmin tussen jullie aanwezig was.
‘De hond in de pot vinden‘ betekenis – als je net misgreep en het gerecht net voor je neus was opgegeten door anderen. Want vroeger mocht de hond uit de pot (pan) eten na de maaltijd, dus kwam je thuis, dan vond je letterlijk ‘de hond in de pot’
‘Door het oog van de naald gekropen’ betekenis – als iets nét nog goed gegaan is op de valreep, als iets nét geen ongeluk is geworden (op de snelweg bijvoorbeeld) en het is echt op de seconde nog goed afgelopen: dan ben je door het oog van de naald gekropen.
Gezegden met een E
E – e
‘Eten wat de pot schaft’ betekenis/ synoniem – je moet eten wat er geserveerd wordt thuis of bij iemand anders. Er is maar één gerecht dus en daarvan moet je mee eten.
‘Eerlijkheid duurt het langst’ betekenis – bedrog houdt geen stand, uiteindelijk kun je beter eerlijk zijn. Wees dus eerlijk, daarmee kom je het verste.
‘Een ieder meent zijn uil een valk te zijn‘ betekenis/ synoniem – Eigendom mooiere waardes toeschrijven dan eigenlijk reëel is. Je hemelt je eigen spullen op en vindt ze mooier, waardevoller dan zij eigenlijk zijn.
‘Een dronkenmansgebed houden‘ betekenis/ synoniem – Kleingeld tellen. M’n moeders favoriete uitdrukking wanneer je kleingeld aan het tellen was. Want dat is wat vroeger mannen die dronken waren deden: kleingeld tellen, in de hoop dat ze nog een borrel konden betalen!
‘Er is geen wolkje aan de lucht’ betekenis – alles is prima, er is niets aan de hand. Deze uitdrukking wordt ook gebruikt wanneer iemand iets doet wat niet mag: vraagt een ander namelijk of de niet toegestane actie wel gaat lukken, dan kan het antwoord zijn ‘er is geen wolkje aan de lucht’.
‘Een wassen neus’ betekenis – iets leek goed te zijn, positief te zijn, maar het blijkt eigenlijk naderhand niets voor te stellen en dat is best teleurstellend: het is ‘een wassen neus’.
‘Een stok achter de deur hebben‘ betekenis – als je nog een troef in handen hebt, waarmee je een soort dwang kunt uitoefenen op de ander(en). Een stok achter de deur is dus een pressiemiddel wat je kunt inzetten, je kunt dus nog iets afdwingen ermee.
‘Een stok om de hond mee te slaan’ betekenis – je hebt een reden gevonden waarmee je kritiek kunt leveren op iemand. Eigenlijk wilde je al kritiek leveren, maar nu heb je ‘een mooie reden’ gevonden.
‘Een jas uitgetrokken hebben’ betekenis/ synoniem – er op gezondheid op achteruit gegaan zijn, op een wijze waarbij je niet snel hersteld.
Gezegden met een F
F -f
‘Fluitje van een cent’ betekenis – iets is zeer eenvoudig om te doen, het is ‘een fluitje van een cent’.
‘Frederik Fluweel’ betekenis/ synoniem – een wat tuttige, ‘zijige’ man; het tegenovergestelde van een stoere kerel.
Gezegden met een G
G – g
‘Gooi geen oude schoenen weg voordat je nieuwe hebt‘ betekenis/ synoniem – Kies voor zekerheid. Voorbeeld: zeg niet je baan op voordat je een andere baan hebt. Zorg dus dat je eerst vervanging voor iets hebt, voordat je het oude wegdoet, anders zou je wel eens helemaal zonder kunnen komen te zitten.
‘Grote stappen gauw thuis‘ betekenis/ synoniem – deze uitdrukking lijkt op de betekenis van ‘Met de Franse slag’. Je doet een taak niet grondig, slaat de helft over en bent daardoor snel klaar (of thuis).
‘Goed beslagen ten ijs komen‘ betekenis/ synoniem – Goed verlopen. Goed voorbereid heb je goede zaken gedaan en is het je goed afgegaan.
Groote Griet .. in de rapenkelder! Locatie: Groningen. Foto: S.v.d.Ent
‘Groote Griet in de rapenkelder!’ betekenis/ synoniem – Lieve help! Een uiting van ontzetting, verbijstering. Althans, zo gebruikte mijn moeder hem. Griet is een verbastering van ‘God’ overigens.
‘Groos‘ betekenis/ synoniem – trots als een pauw zijn.
‘Grutjes‘ betekenis – kan ook uitgesproken worden als ‘oh grut‘ – het betekent iets als ‘jeetje‘ of ‘jeetje mina‘. Je gebruikt het bij een lichte ontsteltenis, of verbazing, maar is een nogal ouderwetse, brave term.
‘Geen haan die ernaar kraait‘ betekenis/ synoniem – iets doen zonder dat iemand het merkt, zonder dat het opvalt, of zonder dat iemand bezwaar heeft: omdat men het niet beseft wat er exact gebeurt.
‘Geen strobreed in de wegleggen’ betekenis – iemand kan volledig zijn gang gaan (dit kan in positieve of negatieve zin zijn); anderen houden hem totaal niet tegen.
‘Gedane zaken nemen geen keer’ betekenis – iets wat gebeurd is, iets wat je gedaan hebt, kun je nooit meer veranderen – want het is gebeurd: het kan niet ongedaan gemaakt worden.
Gezegden met een H
H – h
‘Het heft in eigen handen nemen’ betekenis/ synoniem – je neemt ongevraagd, op eigen initiatief, de leiding/ controle over iets.
‘Hoge bomen vangen veel wind‘ betekenis – hoe hoger je op de maatschappelijke ladder zit, des te meer kritiek krijg je te verduren. Neem een minister bijvoorbeeld. Hij heeft een hoge positie (‘een hoge boom’) en kan zeer veel kritiek ontvangen (‘veel wind’).
‘Het kaft van het koren scheiden‘ betekenis/ synoniem – het waardevolle uitfilteren van het slechte, of waardeloze.
‘Het kaas niet van je brood laten eten’ betekenis – je komt goed op voor je eigen belangen, mensen kunnen niet zomaar over je heen lopen.
‘Hij zonder zonde werpe de eerste steen’ (Bijbels door Jezus) betekenis – Jezus zei dit tegen een groep mensen die iemand wilde straffen met steniging (het gooien van stenen, totdat iemand eraan overlijdt). Jezus bedoelde hiermee dat alleen de mensen die geen zonden hebben begaan (dus nooit iets slechts hebben gedaan) de eerste steen mochten gooien. Niemand gooide, want toen pas besefte iedereen dat zij zelf ook slechte dingen hebben gedaan. De betekenis is dus: denk na voordat je iemand anders veroordeelt, denk aan je eigen fouten en slechte dingen voordat je wilt dat een ander gestraft wordt.
‘Holle vaten klinken het hardst’ betekenis – vaak wordt er alleen ‘holle vaten’ gezegd, en daarmee wordt bedoeld dat ondeskundige mensen, dommige mensen, het hoogste woord voeren over iets, terwijl ze er nauwelijks verstand van hebben. Het zijn ‘holle vaten’; vaten waar niets in zit (geen kennis over iets in ieder geval).
‘Haastige spoed is zelden goed’ betekenis – iemand die de dingen te gehaast doet, loopt meer kans dat er dingen fout gaan lopen. Struikelt diegene dan ook nog eens door het haastige gedrag, dan denk je/ of zeg je, ‘haastige spoed is zelden goed’.
‘Het in Keulen horen donderen‘ betekenis/ synoniem – Verbijsterend. krijg je iets te horen of te zien wat je verbijstert en wat je voor onmogelijk acht, dan kun je kijken alsof je het in Keulen hoort donderen. Aangezien we het in Nederland natuurlijk nooit kunnen horen donderen in Keulen zou dat verbijsterend zijn om te horen en daar komt deze uitdrukking vandaan. Ook te gebruiken als ‘hij keek alsof hij het in Keulen hoorde donderen’ bijvoorbeeld.
‘Heitje voor kwarweitje‘ betekenis – je doet een klusje voor iemand (meestal kinderen, die bijvoorbeeld de auto wassen) en je krijgt daar een klein zakcentje voor. Als kind kun je dus vragen aan een buur ‘heeft u een heitje voor een karweitje?’ Dan vraag je om een klusje rond het huis tegen een kleine vergoeding.
Gezegden met een I
I – i
‘Iemand om de tuin leiden‘ betekenis/ synoniem – Misleiden. Iemand wordt misleid, de waarheid wordt niet verteld, integendeel: je wordt bedrogen terwijl dit niet zo lijkt – wat dus het gemene is. Je wordt ‘om de tuin geleid’.
‘Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is’ betekenis – ieder mens heeft zijn eigen, unieke karaktertrekken en gedraagt zich daar ook naar; net als vogels, die zingen zoals zij geboren zijn (een merel zingt anders dan een spreeuw).
‘In de lappenmand zitten‘ betekenis – voel je je niet lekker, ben je wat grieperig, dan zit je in de lappenmand. Is iemand ernstig ziek, dan zit diegene natuurlijk niet in de lappenmand; het gaat om onschuldige kwaaltjes waardoor je even ziek bent.
‘In de aap gelogeerd zijn‘ betekenis/ synoniem – Opgezadeld zijn met een vervelende situatie. Een situatie blijkt heel vervelend te zijn waarin je terecht bent gekomen. Je bent dan mooi in de aap gelogeerd.
‘In zeven sloten tegelijk lopen’ betekenis/ synoniem – wie in zeven sloten tegelijk loopt, daarbij gaat alles gelijktijdig mis. Zo kunnen ouders bang zijn dat als hun kind voor het eerst met het OV gaat, er van alles fout gaat bijvoorbeeld. Of je kunt iemand geruststellen ‘hij loopt niet in zeven sloten tegelijk!’
‘In kannen en kruiken’ betekenis – het is geregeld, alles is gladgestreken en alles in orde, het is dan ‘in kannen en kruiken’.
‘Iets op je lever hebben‘ betekenis – zit jou iets dwars en wil je het bespreken, dan vertel je wat je op je lever hebt, wat jou bezighoudt of dwars zit. Een ander kan jou ook vragen ‘wat heb je op je lever?‘, als deze aan jou kan zien dat er iets is.
Gezegden met een J
J – j
‘Jong geleerd oud gedaan’ betekenis – iets wat je op jonge leeftijd leert, kun je op oudere leeftijd nog altijd makkelijk uitvoeren. Bijvoorbeeld zwemmen of fietsen. Heb je dat als kind geleerd, dan kun je dat voor de rest van je leven, ook als je oud bent. Leer je iets pas op latere leeftijd, dan gaat het je minder makkelijk af.
‘Jan en alleman’ betekenis – zomaar met iedereen, met willekeurige mensen, praten of meegaan. ‘Hij gaat met Jan en alleman mee’.
‘Je oogst wat je zaait’ (Bijbels) betekenis – actie reactie: hoe jij jezelf hebt gedragen, zo zal er (uiteindelijk) op gelijke voet op jou gereageerd worden. Dat wat je dus gezaaid hebt (gedaan hebt/ gezegd hebt), zul je terug ontvangen (oogsten).
‘Je op glad ijs begeven’ betekenis – nu wordt het tricky, meestal in sociale zin. Als je je op glad ijs begeeft snijd je bijvoorbeeld een onderwerp aan bij iemand, of een groep mensen, die dat niet kunnen waarderen; er kan ruzie over ontstaan.
Gezegden met een K
K – k
‘Keulen en Aken zijn niet op één dag gebouwd‘ betekenis – neem de tijd voor iets. Ga je iets maken, heb dan geen haast en irreële verwachtingen dat het snel klaar (moet) zijn; Keulen en Aken zijn ook niet in één dag gebouwd.
‘Kantje boord‘ betekenis/ synoniem – Bijna fataal. Iets is maar nét goed gegaan, het scheelde niet veel of het was fout gelopen: het was kantje boord (afkomstig uit de scheepvaart; als het water tot aan de kant van het boord kwam en de boot dus bijna water maakte).
Gezegden met een L
L – l
‘Liefde van de man gaat door de maag’ betekenis – mannen zijn het beste te verleiden, of beter gezegd in je greep te krijgen en te houden, door lekkere maaltijden voor hen te serveren. Kortom: met lekker eten kun je een man aan je binden – al wordt dit gezegde eigenlijk altijd luchtig als grap gebruikt.
‘Ledigheid is des duivels oorkussen’ betekenis – ledigheid staat voor nietsnutterij, hangen; lui zijn in plaats van aanpakken. Gebrek aan werklust hebben en lui zijn, dat is iets wat de duivel prettig vindt, het zal je dus vele problemen opleveren.
‘Liefde maakt blind’ betekenis – wie verliefd is (vooral in die fase), ziet niet de slechte of donkere zijde van degene waar de liefde naar uitgaat.
Gezegden met een M
M – m
‘Met fluwelen handschoenen aanpakken’ betekenis/ synoniem – iemand of iets zeer vriendelijk of zachtaardig aanpakken.
‘Met vuur spelen’ betekenis/ synoniem – als je ‘met vuur speelt’ dan neem je een hoog risico. Zo kun je ook iemand waarschuwen: ‘je speelt met vuur’.
‘Met de Franse slag‘ betekenis/ synoniem – Iets halfwas doen, niet grondig doen, maar juist afgeraffeld, slordig: op de Franse manier (ai, niet zo aardig naar Fransen!)
‘Met hand en tand verdedigen‘ betekenis – met alles wat je in je hebt iets verdedigen.
‘Met man en macht‘ betekenis – dit wil zeggen dat iedereen die beschikbaar is met grote inzet keihard heeft gewerkt om iets voor elkaar te krijgen. Voorbeeld: bij het bestrijden van bosbranden zet iedereen zich keihard in om het terug te dringen, we doen het ‘met man en macht’.
‘Met je neus in de boter vallen‘ betekenis – je hebt geluk! Toevallig overkomt het jou: je bent met je neus in de boter gevallen! Voorbeeld: je loopt toevallig een winkel in waar jij de duizendste klant bent en wint nog eens een prijs ook!
‘Met de deur in huis vallen‘ betekenis – direct ter zake komen, niet ergens omheen praten, maar rechtstreeks en direct zeggen wat je op je lever hebt. Bijvoorbeeld iemand kan zeggen tegen zijn werkgever: ‘om maar meteen met de deur in huis te vallen, ik stop met deze baan’.
‘Met de gebakken peren zitten‘ betekenis/ synoniem – met de ellende blijven zitten. Als jij achterblijft met de (vervelende) gevolgen wat door iets, of door iemand is ontstaan.
‘Met lange tanden eten‘ betekenis/ synoniem – Met weerzin eten. Je eet ‘tegen heug en meug‘ je eten, met tegenzin eet je moeizaam je eten op en doet er ook nog eens heel lang over; het bord raakt maar niet leeg …. Doordat je je bovenlip optrekt tijdens het eten (met de uitdrukking ‘getverderrie’ op je gezicht) lijken je tanden langer, dus eet je met lange tanden.
‘Morgenrood, water in de sloot‘ betekenis – toont de lucht rood ’s ochtends, dan kun je regen verwachten. Deze mocht m’n vader graag gebruiken. Wonend aan de rand van de polder was hij altijd met het weer bezig!
‘Muggenzifterij‘ betekenis/ synoniem – pietluttig zijn, ieder klein dingetje opmerken en er over zeuren; je houdt je dan niet met de grote belangrijke zaken bezig, maar met kleine onzin dingen waarop je kritiek hebt.
Gezegden met een N
N – n
‘Niet over één nacht ijs gaan‘ betekenis – neem niet te snel je beslissing, denk er nog eens goed over na, slaap er nog eens een nachtje over. Want één nacht ijs staat voor onbetrouwbaar ijs, waar je doorheen zakt: het ijs is nog te dun. Dit geldt ook voor een beslissing die je te snel neemt.
‘Niet tegen dovenmansoren gezegd’ betekenis – iemand maakt (soms zelfs té) gretig gebruik van een aanbod. Bijvoorbeeld er wordt tegen je gezegd dat je ook wel een paar koekjes mag pakken en je begint direct te pakken en te eten; dan is het niet tegen dovenmansoren gezegd.
‘Nee heb je, ja kun je krijgen’ betekenis – wil je iemand iets verzoeken, maar denk je ‘laat maar gaan’ omdat je verwacht dat nee het antwoord zal zijn, dan moet je het toch proberen. Want al ook al zegt diegene ‘nee’, dan kan het er nooit slechter op worden, dat wist je al of verwachtte je al – maar het kan ook een ja zijn, dus verzoek het toch maar: je kunt ook ‘ja’ als antwoord krijgen.
‘Nog lang niet jarig zijn’ betekenis – er staat je iets akeligs te wachten zoals straf, je krijgt op je kop, ‘je bent nog lang niet jarig’, heeft ook iets dreigends.
‘Niet geschoten is altijd mis’ betekenis – probeer iets in ieder geval, want als je het niet probeert, dan faal je sowieso al – wie niet schiet heeft sowieso misgeschoten.
‘Na regen komt zonneschijn’ – betekenis – deze laat zich natuurlijk goed raden: na een akelige periode komt er weer licht, komen er weer betere tijden.
Gezegden met een O
O – o
‘Op één been kun je niet lopen’ betekenis/ synoniem – mijn moeders favoriete uitspraak: het betekent dat je niet één lekkernij neemt, maar minimaal 2, want op één been kun je niet lopen! Voorbeeld: heb je net een koekje op, dan krijg je er nog één aangeboden, want je moet er minstens 2 eten vindt de gastvrouw: op één been (koekje) kun je niet lopen!
‘Oost Indisch doof zijn‘ betekenis – een oud gezegde uit de koloniale tijd. Hiermee wordt bedoeld dat iemand net doet alsof hij je niet hoort – want op ander moment hoort hij je wel, als het hem gunstig uitkomt. Hij is dus selectief ‘doof’, hoort je wel, maar reageert alleen op dingen die hij wil horen; in de andere gevallen word je genegeerd en lijkt het alsof hij je niet hoort.
‘Op grote voet leven‘ betekenis – je geeft meer geld uit dan een gemiddeld persoon, je laat het geld flink rollen en leeft dus op grote voet.
‘Op je kerfstok hebben‘ betekenis – als je iets hebt gedaan wat niet geoorloofd is. Iemand kan je vragen wat je op je kerfstok hebt, als je er schuldig uitziet. De kerfstok is een middeleeuws gebruik door herbergiers die kerfstokken gebruikten.
‘Op alle slakken zout leggen’ betekenis – te kritisch zijn, overal op en aanmerkingen over hebben, zelfs over de hele kleine dingen. Dan leg je op alle slakken zout.
‘Overal een pasklaar antwoord op hebben’ betekenis – op de meest onwaarschijnlijke dingen heb je een logische antwoord. Alles kun je verantwoorden, hoe ongeloofwaardig ook: het antwoord is ‘passend/ kloppend’, althans, zo lijkt het. Meestal wordt met deze uitdrukking dan ook bedoeld dat er waarschijnlijk niet de waarheid wordt gesproken als iemand ‘overal een pasklaar antwoord op heeft’.
‘Praatjes vullen geen gaatjes’ betekenis – je kunt wel blijven praten over iets, maar doe het in plaats van erover te blijven praten, want zo leidt het tot niets: praatjes vullen geen gaatjes.
‘Praten als brugman‘ betekenis/ synoniem – (langdurig) op iemand in proberen te praten, om diegene een richting op te sturen. Voorbeeld: ik kan praten als brugman, maar hij gaat toch zijn eigen gang; hij luistert niet en doet toch wat hij wil.
‘Poppen aan het dansen’ betekenis/ synoniem – ook een gezegde wat aankondigt dat iets, een situatie of voorval, hevige reactie(s) van de ander(en) op kan roepen.
‘Pot verwijt de ketel dat ‘ie zwart ziet’ betekenis – een verwijt maken over iets, terwijl je zelf minstens zo verwijtbaar bent. Voorbeeld: Je verwijt een ander te hard te rijden, terwijl je dat zelf ook altijd doet. Het is dus alsof ‘de (thee)pot tegen de fluitketel zegt dat hij zwart ziet/ vies is’ – terwijl hij zelf ook vies is.
Gezegden met een R
R – r
‘Roepende in de woestijn’ (Bijbels) betekenis – je hebt een belangrijke boodschap te verkondigen, je wilt iets belangrijks vertellen en dat doe je ook, maar niemand luistert, of niemand doet er iets mee: je bent als een ‘roepende in de woestijn’ – het is te vergeefse moeite.
‘Ruwe bolster blanke pit’ betekenis/ synoniem – iemand (meestal een man) die stoer en ruw lijkt, maar van binnen eigenlijk een lieverd is en een klein hartje heeft, zo iemand is een ‘ruwe bolster (ruw uiterlijk of voorkomen) blanke pit (zacht/ goed hart).
‘Roomser dan de paus zijn‘ betekenis – als iemand zich nóg ‘heiliger’ gedraagt dan de paus. Iemand die zich dus nog beter en fanatieker aan regels houdt dan degene die de regels heeft gemaakt – en die graag anderen mag wijzen op die regels. Het komt dus meestal uit ergernis voort om iemand ‘Roomser dan de paus’ te noemen.
‘Roet in het eten gooien’ betekenis – iets dwarsbomen, ervoor zorgen dat iets niet plaats kan vinden. Zo kan zelfs het weer ‘roet in het eten gooien’: als je een barbecue houdt en het begint hard te regenen, dan gooit het weer ‘roet in het eten’.
Gezegden met een S
S – s
‘Schietgebedje doen’ – betekenis – als je hoopt op een goede afloop als je iets spannends moet doen, of je bent in afwachting van iets, dan kan je een ‘schietgebedje doen’ – dus zogenaamd een klein, kort gebedje in gedachte, kort bidden voor een goede afloop; ‘ik doe een schietgebedje!’
‘Sarah gezien hebben‘ betekenis/ synoniem – zodra je 50 jaar wordt als vrouw zijnde heb je Sarah (bijbels figuur) gezien. Je bent dus al wat ouder en wordt als wijzere vrouw gezien. Soms zie je een stropop voor het huis van een omaatje, dan weet je dat de vrouw des huizes 50 jaar is geworden! Het is een plagerij van de eigen familie.
‘Spijkers op laag water zoeken‘ betekenis/ synoniem – muggenziften, zoeken naar futiliteiten en redenen om te klagen, te zeuren, over de kleinste dingen vallen.
‘Schoenmaker, blijf bij je leest‘ betekenis – met andere woorden: begeef je niet op een terrein waar je geen verstand van hebt; houd je bij je eigen werk of zaken. Ga niet als bakker ineens ook vlees verkopen; blijf doen waar je verstand van hebt en laat de slager vlees verkopen.
‘Spreken is zilver, zwijgen is goud‘ betekenis – deze laat zich niet zo moeilijk raden: weet jij iets over een situatie waarbij je maar beter je mond niet voorbij kunt praten, dan is zwijgen daarover de beste keuze. Zwijgen is dus goud; de beste keuze.
‘Splinter in het oog van de ander zien, maar niet de balk in je eigen ogen zien’ (Bijbels, door Jezus) betekenis – je ziet de slechte dingen van de ander tot de kleinste dingen aan toe (tot de splinters zelfs), maar je ziet niet de dingen van jezelf, tot de grootste zaken zelfs niet (de balk).
Gezegden met een T
T – t
‘Twee vliegen in één klap‘ betekenis – doe je iets waardoor je toevallig dubbel voordeel hebt, dan sla je twee vliegen in één klap.
‘Tijd heelt alle wonden’ betekenis – de tijd die voorbij gaat, zal er voor zorgen dat je steeds minder verdriet en rouw zult voelen. Er is dus tijd nodig om over verdriet heen te komen, zoals een verbroken relatie. Over een jaar, of langer, zal het je minder verdriet doen.
‘Tot Sint Juttemis wachten‘ betekenis/ synoniem – deze mocht m’n moeder graag gebruiken. Je wacht eindeloos op iets wat zelfs misschien wel nooit komt: Sint Juttemis bestaat immers niet. Er wordt dus bedoeld dat iets waarschijnlijk nooit gaat gebeuren.
Gezegden met een V
V – v
‘Van een koude kermis thuiskomen‘ betekenis – Je bent niet goed beslagen ten ijs gekomen, iets is je niet goed afgegaan; integendeel, het is geflopt terwijl je dacht dat het zou lukken. Is iets dus op een flop uitgedraaid; het was een deceptie, een ontgoocheling. Bijvoorbeeld: een man heeft een hoopvol afspraakje met een vrouw, heeft er goede verwachtingen van voor de toekomst. Maar helaas: het is op niets uitgedraaid tegen de verwachting in. Hij is dus van een koude kermis thuisgekomen.
‘Voet bij stuk houden‘ betekenis – je blijft standvastig in je standpunt, je laat je niet beïnvloeden: je houdt voet bij stuk!
‘Voor schut staan‘, betekenis/ synoniem – voor gek staan, voor aap staan. Een uitdrukking met als herkomst ‘verschut’. Verschut betekende ‘betrapt’ of gearresteerd worden.
‘Vechten tegen de bierkaai‘ betekenis – je probeert iets te stoppen, of te bestrijden, maar het is eigenlijk zinloos, nutteloos, want jouw strijd haalt niets uit en verandert niets: het is vechten tegen de bierkaai. Wat je ook doet: het zal niet helpen.
‘Voor dag en dauw‘ betekenis – hiermee wordt heel vroeg in de ochtend bedoeld, wanneer de dag nog niet eens begonnen is.
‘Voor de dag ermee komen’ betekenis – iets opbiechten, iets wat je niet eerder had verteld, iets wat je achter had gehouden.
‘Van de regen in de drup‘ betekenis – iets verliep al niet heel prettig, maar daar is verandering in gekomen, alleen pakt die verandering nóg slechter uit. Je bent nu van de regen in de drup terecht gekomen: van niet zo positief naar nóg minder positief. De situatie is dus verergert.
‘Voor een appel en een ei’ – betekenis/ synoniem – voor vrijwel niets heb je iets gekocht, het kostte ‘een appel en een ei’.
Gezegden met een W
W – w
‘Waar de mond van vol is, stroomt het hart van over’ (Bijbels) – betekenis – daar waar constant door iemand over wordt gesproken, dat onderwerp ligt hem dicht aan het hart, daarover is diegene gepassioneerd.
‘Water aan de lippen staan’ betekenis – de situatie is nijpend, ernstig, er moet heel snel iets gebeuren om het op orde te krijgen, want ‘het water staat me aan de lippen’. Dit kan bijvoorbeeld financieel zijn; de rekening moet morgen betaald worden, maar er is geen geld ‘het water staat dan aan de lippen’.
‘Wie niet horen wil moet maar voelen‘ betekenis – blijf je eigenwijs en luister je niet naar goed advies of waarschuwingen, dan zul je de ellende gaan ondervinden waar je nu juist voor gewaarschuwd was.
‘Wat de boer niet kent’ (eet hij niet) betekenis – je voelt weerzin om iets nieuws uit te proberen omdat je het niet kent. Je kent het niet, dus je wilt het niet.
‘Wie het eerst komt, het eerst maalt‘ betekenis – de eersten die komen opdagen voor iets kunnen het bemachtigen, de laatsten hebben dan pech als het op is, want: wie het eerst komt, het eerst maalt.
Gezegden met een Z
Z – z
‘Zo oud als de weg naar Kralingen‘ betekenis/ synoniem – Je kunt bedoelen dat iets ‘niets nieuws onder de zon is‘, dus dat iets wordt gepresenteerd als ‘nieuw’, maar eigenlijk gewoon al heel lang bestaat. Of je kunt bedoelen dat iets al heel lang zo gedaan wordt, of bestaat.
‘Zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten’ betekenis – weinig nadere uitleg nodig: zoals iemand zelf is vertrouwt hij ook anderen. Meestal zeg je dit als iemand zich wantrouwend gedraagt naar jou; hij is dus zelf niet te vertrouwen eigenlijk. Een ‘waard’ was vroeger een eigenaar van een hotel of pension (een herberg/ uitbaterij, waar ook drank etc. werd geschonken).
‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden‘ (Bijbels) betekenis – probeer je zaken te verzachten, terwijl je eigenlijk rigoureus zou moeten optreden, dan veroorzaak je daar uiteindelijk ellende mee (stinkende wonden). Het was dus belangrijk dat middeleeuwse artsen (heelmeesters) niet schroomden om jou pijn te doen tijdens de behandeling, want deden zij dit niet, dan zat je later met de gebakken peren: een etterende wond.
